|
1-ilova
1 – mashq. O‘qing va faqlang
Nuqtai lab ustida bejodur desam aydi kulib,
Saxf qilmish kotibi qudrat magar tahririda.
Nuqtai lab ustida bejodur desam aydi kulib,
Saxf qilmish kotibi qudrat magar tahririda.
|
2-mashq. O’qing va tahlil qiling
Oyni yorug` charxni demak baland
Ta'bi ba land elga emas dilpisand.
|
Blits-so’rov uchun savollar
-
Shoir Navoiy lirikasi o`zbek lirik merosining cho`qqisi ekani.
-
Navoiy lirikasining mavzulari.Timsollar tizimi.
-
Navoiy lirikasining g`oyaviy yo`nalishlari janr hususiyatlari.
-
O`zbek lirik ijodiyotiga shoir Navoiy tomonidan kiritilgan yangiliklar.
-
Navoiy lirikasida she`riy san`atlar.
3.1. Seminar mashg‘ulotini o‘qitish texnologiyasi
Vaqti – 2 soat
|
Talabalar soni: 25-30 nafar
|
O‘quv mashg‘uloti shakli
|
Bilimlarni kengaytirish va chuqurlashtirish bo’yicha
seminar
|
Seminar mashg‘ulotining rejasi
| -
Sharq adabiyatida «Xamsa»chilik an`anasining boshlanishi.
-
«Xamsa»chilik an`anasi tushunchasi.
-
Nizomiy, Dehlaviy, Jomiy xamsalaridagi dostonlar.
-
«Xayrat-ul abror» dostonining nomlanishi kompozisiyasi.
-
«Xayrat-ul abror» dostonidagi falsafiy ijtimoiy ahloqiy va odob masalalari.
-
«Farxod va Shirin» dostoni syujeti, timsollar tizimi.
-
Layli-Majmun» dostoni syujeti, timsollar tizimi.
-
Layli-Majmun» dostonining o`ziga xos xususiyatlari.
-
Layli-Majmun» dostonidagi tush epizodi.Uning mohiyati.
-
Saddiy Iskandariy dostonida Aleksandr Makedonskiy va Iskandar timsoli.
-
Saddiy Iskandariy dostoni syujeti, timsollar tizimi.
-
Saddiy Iskandariy dostonining g`oyaviy yo`nalishlari. Badiiy hususiyatlari.
-
Saddiy Iskandariy dostonida Navoiy faxriyalari.
|
O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: «Xamsa»chilik an`anasi tushunchasi mavzusi yuzasidan ma’ruzada olingan bilimlarni mustaxkamlash va chuqurlashtirish.
|
Pedagogik vazifalar:
- ma’ruzada olingan bilimlarni mustaxkamlash va ular asosida dokladlar tayyorlash ko’nikmalarini hosil qilish;
- darslik bilan ishlash
ko’nikmalarini hosil qilish;
- mavzu yuzasidan tushunchalarni tahlil
qilish va o’z fikrini ifodalash
ko’nikmalarini rivojlantirish.
|
O’quv faoliyatining natijalari:
Talaba:
- mavzudagi asosiy tushunchalar yuzasidan fikr yurita oladi;
- Sharq adabiyotida «Xamsa» chilik an'anasi.
- Dostonda odob-ahloq masalalari Navoiy «Xamsa»
asarining tarixiy va ilmiy ahamiyati tushuntiradi;
|
O‘qitish uslubi va texnikasi
|
Hamkorlikda o’qitish, munozara, taqdimot, blits-so’rov,
“Davra suhbati”, insert
|
O‘qitish vositalari
|
O’quv qo’llanmalar, proektor, markerlar, skotch, A32
bichimdagi qog‘oz varaqlari.
|
O‘qitish shakli
|
Individual, frontal, guruhlar / juftliklarda ishlash.
|
O‘qitish sharoitlari
|
Texnik ta’minlangan,guruhlarda ishlash uchun mo‘ljallangan auditoriya
|
Seminar mashg‘ulotining texnologik kartasi
Bosqichlar, vaqti
|
Faoliyat mazmuni
|
o‘qituvchi
|
Talaba
|
1-bosqich. Kirish
(5 min.)
|
1.1. O’quv mashg‘ulotining mavzusi maqsadi,rejalashtirilgan natijasi va uni o’tkazish rejasini aytadi.
1.2. Mashg‘ulot munozara tarzida o’tishini
ma’lum qiladi.
|
1.1. Diqqat bilan
tinglaydilar va yozib oladilar.
|
2 – bosqich.
Asosiy
(45 min.)
|
2.1. Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalarga tarif berishni taklif qiladi va shu asosida blits-so’rov o’tkazadi.
2.2. Ish guruhlarda /juftliklarda o’quv vazifani bajarilgandan so’ng “Davra suhbati” sifatida davom ettirilishini e’lon qiladi. “Davra suhbati” qoidalari bilan tanishtiradi ( 1-ilova).
Guruhlarda ishlash qoidalarini eslatadi.
|
2.1. Iqtisodiy
tushunchalarga tarif
beradilar.
2.2. Esse yozadilar va o’qib beradilar.
2.3. Tinglaydilar,
savollar beradilar.
|
3-bosqich.
Guruhlarda juftliklarda ishlash
(20 min.)
|
3.1. Talabalarni gurhlarga/ juftliklarga
ajratadi. Davra suhbatida muhokama qilish uchun savollar va vazifalarni tarqatma va guruhlar/juftliklarga taqsimlaydi (2-ilova).
Vazifani bajarishda qo’shimcha materiallardan foydalanish mumkin emasligini tushuntiradi. Natijalarni baholash varaqlarini tarqatadi.
3.2. Guruhlarda ish boshlaganligini e’lon qiladi, maslahatlar beradi.
|
3.1. O’quv vazifasi,
yo’riqnoma va natijalar
kartochkasi bilan
tanishadilar;
3.2. Vazifani
bajaradilar, taqdimot
varaqlarini
rasmiylashtiradilar.
|
4-bosqich.
Yakuniy
(5 min.)
|
4.1. Ishga yakun yasaydi, umuiy xuloslar
qiladi, talabalarni baholaydi.
4.2. Mustaqil ish uchun vazifa beradi.
|
4.1. Tinglaydilar, vazifani
yozib oladilar.
|
1-ilova
Guruh bilan ishlash qoidalari
Har bir guruh a’zosi:
- o’z sheriklarining fikrlarini xurmat qilishlari lozim;
- berilgan topshiriqlar bo’yicha faol, hamkorlikda va mas’uliyat bilan ishlashlari lozim;
- o’zlariga yordam kerak bo’lganda so’rashlari mumkin;
- yordam so’raganlarga ko’mak berishlari lozim;
- guruhni baholash jarayonida ishtirok etishlari lozim;
- “Biz bir kemadamiz, birga cho’kamiz yoki birga qutilamiz” qoidasini yaxshi bilishlari lozim.
|
2-ilova
Guruhlar uchun vazifalar
1. Guruh.
«Xayrat-ul abror» dostonining nomlanishi kompozisiyasi.
2. Guruh.
«Farxod va Shirin» dostoni syujeti, timsollar tizimi.
3. Guruh.
Layli-Majmun» dostoni syujeti, timsollar tizimi
|
Baholash ko’rsatkichlari (ballda)
Guruh
|
Mavzuning yechimi
|
Tushuntirish (aniqlik, mantik)
|
Guruh faolligi (qo’shimchalar, savollar)
|
Jami ballar
|
Baho
|
(1,2)
|
(1,2)
|
(0,6)
|
(3,0)
|
|
1
|
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
|
3
|
|
|
|
|
|
4
|
|
|
|
|
|
3-ilova
“Insert usuli”
Insert - samarali o’qish va fikrlash uchun belgilashning interfaol tizimi hisoblanib, mustaqil o’qib-o’rganishda yordam beradi. Bunda ma’ruza mavzulari, kitob va boshqa materiallar oldindan talabaga vazifa qilib beriladi. Uni o’qib chiqib, «V; +; -; ?» belgilari orqali o’z fikrini ifodalaydi.
Matnni belgilash tizimi
(v) - men bilgan narsani tasdiqlaydi.
(+) – yangi ma’lumot.
(-) – men bilgan narsaga zid.
(?) – meni o’ylantirdi. Bu borada menga qo’shimcha ma’lumot zarur.
Insert jadvali
Tushunchalar
|
v
|
+
|
-
|
?
|
«Maxzan-ul asror» («Sirlar xazinasi»).
|
|
|
|
|
«Xisrav va Shirin».
|
|
|
|
|
«Layli vaMajnun».
|
|
|
|
|
«Xaft paykar» («Etti go`zal»).
|
|
|
|
|
«Iskandarnoma».
|
|
|
|
|
«Farxod va Shirin»
|
|
|
|
|
4- mavzu.
|
Qo`qon adabiy muhiti .Uvaysiy
|
4.1.Seminar mashg‘ulotining texnologik kartasi
Bosqichlar, vaqti
|
Faoliyat mazmuni
|
o‘qituvchi
|
Talaba
|
1-bosqich. Kirish
(10 min.)
|
1.1. Mavzu, reja va maqsad, seminar mashg‘ulotining rejasi ma’lum qilinadi.
|
1.1. Eshitadi va yozadilar.
|
2 – bosqich.
Bilimlarni faollashtirish
(10 min.)
|
2.1. Asosiy tushunchalar bo’yicha blits-so’rov o’tkazadi(1-ilova). Bir necha javoblarni eshitadi va faoliyat kichik guruhlarda davom etishini aytadi.
|
2.1. Eshitadilar,
savollar beradilar.
2.2. Javob beradilar. Javoblarni to‘ldiradi.
|
3-bosqich. Asosiy
(50 min.)
|
3.1. Talabalarni 2 ta guruhga bo’ladi va
topshiriq beradi:
1) asosiy tushunchalar bo’yicha komandalar bir-birlariga savol beradilar;
2) ishning natijalarini taqdimot shaklida
tayyorlash;
3) berilgan topshiriq bo’yicha umumlashtiruvchi xulosalar chiqarish.
Baholash ko’rsatkichlari va mezonlari bilan
tanishtiradi (2-ilova). Guruhda ishni boshlanganini e’lon qiladi. Guruhlar ishlariga maslahat beradi.
3.2. Taqdimot jarayonini va jamoa bo’lib muhokama qilishni tashkil qiladi.
3.3. O’zlashtirish darajasini tekshirish maqsadida har bir talabaga savollar to’plamini tarqatadi (3-ilova).
|
3.1. Guruhlarda
ishlaydilar.
- jamoa bo’lib
ma’lumotlarni
tizimlashtiradi;
3.2. Taqdimotni
namoyish etadi,
savollarga javob
beradi.
3.3. Jadvalni
to’ldiradi va topshiradi.
|
4 -bosqich.
Yakuniy
(10 min.)
|
3.1.Mashg‘ulotni yakunlaydi, talabalarni baholaydi va faol ishtirokchilarni ragbatlantiradi.
|
4.1. Eshitadilar.
|
1-ilova
Asosiy tushunchalar
Uvaysiy hayoti va ijodi. Uvaysiy adabiy merosi.
Uvaysiy lirik she`riyatining mavzusi, g`oyaviy yo`nalishi. Uvaysiy talqinida ishq, insoniylik, odob va axloq masalalari. Shoira lirikasida ijtimoiy hayot masalalarining yoritilishi. Uvaysiy adabiy merosining o`zbek adabiyoti tarixida tutgan mavqei. O`zbek adabiyoti va san`atida Uvaysiy obrazi.
|
2-ilova
Baholash mezonlari va kursatkichlari (ball)
Guruh
|
Jadvalni tugri tuzganligi
|
Javobning tushunarliligi va aniqligi
|
Xulosalarni shakllantirish
|
Ballar yigindisi
|
(0,8)
|
(0,6)
|
(0,6)
|
(2,0)
|
1
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
1-ilova
1 – mashq.Tahlil qiling
Zamona kulfatidin bu ko`ngul dog` o`ldi-dog` o`ldi,
Bu charxi bemuruvat ko`ngil dog` o`ldi-dog` o`ldi.
|
2-ilova
Blits-so’rov uchun savollar
-
Uvaysiy hayoti va ijodi.
-
Uvaysiyning adabiy merosi.
-
Uvaysiy lirik sheriyatining mavzusi, g`oyaviy yo`nalishi.
-
Uvaysiy talqinida ishq, insoniylik, odob va ahloq masalalari.
-
Shoira Uvaysiy lirikasida ijtimoiy hayot masalalarining yoritilishi.
-
Uvaysiy adabiy merosining o`zbek adabiyoti tarixida tutgan o`rni.
-
O`zbek adabiyoti va san`atida Uvaysiy obrazi.
4.2. Seminar mashg‘ulotni o‘qitish texnologiyasi
Vaqti – 2 soat
|
Talabalar soni: 25-30 nafar
|
O‘quv mashg‘uloti shakli
|
Muammoli masalalarni hal etish va bilimlarni chuqurlashtirish ko’nikmalarini rivojlantirishga yo’naltirilgan seminar mashg‘ulot
|
Seminar mashg‘ulotning rejasi
|
1. Shoiraning hayot yo`li
2. Uvaysiyning chistonlari
3. Uvaysiy dostonlari
|
O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: talabalarning Uvaysiy lirikasi mavzusi yuzasidan ma’ruza va seminar darslarida olgan bilimlarini seminar mashqlar ishlash orqali mustaxkamlash va chuqurlashtirish.
|
Pedagogik vazifalar:
- mavzu bo’yicha bilimlarni
tizimlashtirish, mustahkamlash;
- darslik bilan ishlash
ko’nikmalarini hosil qilish;
- mavzu yuzasidan tushunchalarni tahlil
qilish va o’z fikrini ifodalash
ko’nikmalarini rivojlantirish.
|
O’quv faoliyatining natijalari:
Talaba:
-
Uvaysiy hayoti va ijodi.
-
Uvaysiyning adabiy merosi.
-
Uvaysiy lirik sheriyatining mavzusi, g`oyaviy yo`nalishi.
-
Uvaysiy talqinida ishq, insoniylik, odob va ahloq masalalari.
-
Shoira Uvaysiy lirikasida ijtimoiy hayot masalalarining yoritilishi.
-
Uvaysiy adabiy merosining o`zbek adabiyoti tarixida tutgan o`rni.
-
O`zbek adabiyoti va san`atida Uvaysiy obrazi haqida fikr yuritadi.
|
O‘qitish uslubi va texnikasi
|
Muammoli usul, aqliy hujum, blits-so’rov.
|
O‘qitish vositalari
|
Ma’ruza matni, o‘quv qo‘llanmasi, konspektlar, proektor, doska.
|
O‘qitish shakli
|
Jamoa va guruhlarda ishlash.
|
O‘qitish sharoitlari
|
Guruhlarda ishlash uchun mo‘ljallangan auditoriya
|
5- mavzu.
|
Buxoro xonligida adabiy hayot .Nodira
|
5.1.Seminar mashg‘ulotining texnologik kartasi
Bosqichlar, vaqti
|
Faoliyat mazmuni
|
o‘qituvchi
|
Talaba
|
1-bosqich. Kirish
(10 min.)
|
1.1. Mavzu, reja va maqsad, seminar mashg‘ulotining rejasi ma’lum qilinadi.
|
1.1. Eshitadi va yozadilar.
|
2 – bosqich.
Bilimlarni faollashtirish
(10 min.)
|
2.1. Asosiy tushunchalar bo’yicha blits-so’rov o’tkazadi(1-ilova). Bir necha javoblarni eshitadi va faoliyat kichik guruhlarda davom etishini aytadi.
|
2.1. Eshitadilar,
savollar beradilar.
2.2. Javob beradilar. Javoblarni to‘ldiradi.
|
3-bosqich. Asosiy
(50 min.)
|
3.1. Talabalarni 2 ta guruhga bo’ladi va
topshiriq beradi:
1) asosiy tushunchalar bo’yicha komandalar bir-birlariga savol beradilar;
2) ishning natijalarini taqdimot shaklida
tayyorlash;
3) berilgan topshiriq bo’yicha umumlashtiruvchi xulosalar chiqarish.
Baholash ko’rsatkichlari va mezonlari bilan
tanishtiradi (2-ilova). Guruhda ishni boshlanganini e’lon qiladi. Guruhlar ishlariga maslahat beradi.
3.2. Taqdimot jarayonini va jamoa bo’lib muhokama qilishni tashkil qiladi.
3.3. O’zlashtirish darajasini tekshirish maqsadida har bir talabaga savollar to’plamini tarqatadi (3-ilova).
|
3.1. Guruhlarda
ishlaydilar.
- jamoa bo’lib
ma’lumotlarni
tizimlashtiradi;
3.2. Taqdimotni
namoyish etadi,
savollarga javob
beradi.
3.3. Jadvalni
to’ldiradi va topshiradi.
|
4 -bosqich.
Yakuniy
(10 min.)
|
3.1.Mashg‘ulotni yakunlaydi, talabalarni baholaydi va faol ishtirokchilarni ragbatlantiradi.
|
4.1. Eshitadilar.
|
1-ilova
Asosiy tushunchalar
Nodira hayoti va ijodi. Nodira haqida zamondoshlari. Nodira va Umarxon. Nodiraning adabiy merosi. Asarlarning mavzu doirasi – sevgi va sadoqat, samimiyat va vafo, do`stlik va insonparvarlik, visol va hijron mavzusi.
Lirik qahramon Nodira she`rlarida ijtimoiy tematika.
Nodira she`rlarining tili, uslubi va badiiy xususiyatlari. Nodira adabiy merosining o`zbek adabiyoti tarixida tutgan mavqei.
O`zbek adabiyoti va san`atida Nodira obrazi.
|
2-ilova
Baholash mezonlari va kursatkichlari (ball)
Guruh
|
Jadvalni tugri tuzganligi
|
Javobning tushunarliligi va aniqligi
|
Xulosalarni shakllantirish
|
Ballar yigindisi
|
(0,8)
|
(0,6)
|
(0,6)
|
(2,0)
|
1
|
|
|
|
|
2
|
|
|
|
|
1-ilova
1 – mashq.Tahlil qiling
Muhabbatsiz kishi odam emasdur,
Gar odamsan, muhabbat ixtiyor et.
Rohat tilasang, ishq binosini panoh et,
Osuda erur soyalar devori muhabbat.
|
2-ilova
Blits-so’rov uchun savollar
-
Nodira hayoti va ijodi.
-
Nodira haqida zamondoshlarining fikrlari.
-
Nodira va A.Umarxon.
-
Nodiraning adabiy merosi.
-
Nodira asarlarining mavzu doirasi-sevgi, sadoqat, samimiyat va vafo, do`stlik va insonparvarlik, visol va xijron mavzusi.
-
Lirik qaxramon Nodira she`rlarida ijtimoiy tematika.
-
Nodira she`rlarining tili uslubi va badiiy hususiyatlari.
-
Nodira adabiy merosining o`zbek adabiyoti tarixida tutgan mavqei.
5.2. Seminar mashg‘ulotni o‘qitish texnologiyasi
Vaqti – 2 soat
|
Talabalar soni: 25-30 nafar
|
O‘quv mashg‘uloti shakli
|
Muammoli masalalarni hal etish va bilimlarni chuqurlashtirish ko’nikmalarini rivojlantirishga yo’naltirilgan seminar mashg‘ulot
|
Seminar mashg‘ulotning rejasi
| -
Nodiraning hayot yo`li haqida
-
Shoiraning devonlari, ularning nusxalari, hajmi
-
Ijodiy merosining janr xususiyatlari
|
O‘quv mashg‘ulotining maqsadi: talabalarning Nodira lirikasi mavzusi yuzasidan ma’ruza darslarida olgan bilimlarini seminar mashqlar ishlash orqali mustaxkamlash va chuqurlashtirish.
|
Pedagogik vazifalar:
- mavzu bo’yicha bilimlarni
tizimlashtirish, mustahkamlash;
- darslik bilan ishlash
ko’nikmalarini hosil qilish;
- mavzu yuzasidan tushunchalarni tahlil
qilish va o’z fikrini ifodalash
ko’nikmalarini rivojlantirish.
|
O’quv faoliyatining natijalari:
Talaba:
-
Nodiraning hayot yo`li haqida
-
Shoiraning devonlari, ularning nusxalari, hajmi
-
Ijodiy merosining janr xususiyatlari ahamiyati haqida ma’lumot beradi haqida fikr yuritadi.
|
O‘qitish uslubi va texnikasi
|
Muammoli usul, aqliy hujum, blits-so’rov.
|
O‘qitish vositalari
|
Ma’ruza matni, o‘quv qo‘llanmasi, konspektlar, proektor, doska.
|
O‘qitish shakli
|
Jamoa va guruhlarda ishlash.
|
O‘qitish sharoitlari
|
Guruhlarda ishlash uchun mo‘ljallangan auditoriya
|
1-ilova.
Reglament.
1. Muammoni yechish va prezentatsiya varog‘ini yozish uchun guruhda ishlashga - 20 min.
2. Muammo yechimini prezentatsiya qilish – 8 min. gacha.
3. Jamoa bo’lib muhokama qilish, xulosalarni shakllantirish - 10 min. gacha.
4. O’zaro baholash – 1 min.
2-ilova
Baholash ko’rsatkichlari va me’zonlari
Har bir guruh boshqa guruhlar taqdimotni baholaydi, mezonlar bo’yicha ballarni jamlaydi.
Baholash ko’rsatkichlari va mezonlari
|
Maksimal ball
|
1
guruh
|
2 guruh
|
3
guruh
|
4 guruh
|
Echimlar:
|
1,2
|
|
|
|
|
- muammoni va quyi muammoni to‘g‘ri shakllantirish;
|
0,4
|
|
|
|
|
- yechimning muammo va quyi muammo shakliga mos kelishi;
|
0,4
|
|
|
|
|
- mantiqiylik, aniqlik, xulosalarning qiskaligi
|
0,4
|
|
|
|
|
Taqdimot:
|
1,4
|
|
|
|
|
- javoblarni aniqligi va tushunarliligi;
|
1,0
|
|
|
|
|
- har bir guruh ishtirokchisining faolligi (savollar, qo’shimchalar).
|
0,4
|
|
|
|
|
Reglament
|
0,4
|
|
|
|
|
Umumiy ballar yigindisi
|
3,0
|
|
|
|
|
3-ilova
1-ekspert varagi.
-
Nodira hayoti va ijodi.Nodira haqida zamondoshlarining fikrlari haqida ma’lumot (Klaster, insert texnikasidan foydalangan holda)
2-ekspert varagi
-
Nodira va A.Umarxon.Nodiraning adabiy merosi. (Klaster, insert texnikasidan foydalangan holda)
3-ekspert varagi
-
Nodira asarlarining mavzu doirasi-sevgi, sadoqat, samimiyat va vafo, do`stlik va insonparvarlik, visol va xijron mavzusi.
-
Lirik qaxramon Nodira she`rlarida ijtimoiy tematika.
-
Nodira she`rlarining tili uslubi va badiiy hususiyatlari.
Nodira adabiy merosining o`zbek adabiyoti tarixida tutgan qiyofasi, ularga munosabat masalasi. (Klaster, insert texnikasidan foydalangan holda)
4-ilova
Guruhlarda beriladigan qo’shimcha savollar.
-
Nodira hayoti va ijodi.
-
Nodira haqida zamondoshlarining fikrlari.
-
Nodira va A.Umarxon.
-
Nodiraning adabiy merosi.
-
Nodira asarlarining mavzu doirasi-sevgi, sadoqat, samimiyat va vafo, do`stlik va insonparvarlik, visol va xijron mavzusi.
-
Lirik qaxramon Nodira she`rlarida ijtimoiy tematika.
-
Nodira she`rlarining tili uslubi va badiiy hususiyatlari.
-
Nodira adabiy merosining o`zbek adabiyoti tarixida tutgan mavqei.
Vizual materiallar
5-ilova
Seminar magulotining rejasi
-
Nodira hayoti va ijodi.
-
Nodira haqida zamondoshlarining fikrlari.
-
Nodira va A.Umarxon.
-
Nodiraning adabiy merosi.
-
Nodira asarlarining mavzu doirasi-sevgi, sadoqat, samimiyat va vafo, do`stlik va insonparvarlik, visol va xijron mavzusi.
-
Lirik qaxramon Nodira she`rlarida ijtimoiy tematika.
-
Nodira she`rlarining tili uslubi va badiiy hususiyatlari.
-
Nodira adabiy merosining o`zbek adabiyoti tarixida tutgan mavqei.
|
Sharqda badiiy ijod bilan shug`ullangan bir qancha ayollar borligini bilamiz. Mohlaroyim shularning eng ko`zga ko`rinarlisidir. Nodira shoira sifatida, davlat raxbari sifatida o`zbek ayollari ham erkaklardan qolishmasligini isbotlab ko`rsatgan shaxsdir.
Uning tug`ilgan yili juda ham aniq emas. Ammo ayrim tarixiy fikrlardan kelib chiqib, shoira 1792 yilda tug`ilgan deyishimiz mumkin. Uning otasi Rahmonquliy Andijon hokimi bo`lib, Qo`qon xoni Olimxonga qarindosh edi. Ular o`rtasida doimiy bordi-keldilar bo`lgan. Rahmonqulibiyning qizi Mohlaroyim voyaga yetganini ko`rgan Olimxon ukasi Umarxonga uni olib bermoqchi bo`ladi va sovchi yuboradi. Ma'lumotlarga ko`ra, Rahmonqulibiy qizini Marg`ilonga jo`natgisi kelmagan. Ammo sovchilar bir necha marta va katta savg`alar bilan kelavergach, ko`nishga majbur bo`ladi. Shunday qilib, Mohlaroyim 1808 yilda Andijondan Marg`ilonga kelin bo`lib boradi. Chunki Umarxon bu vaqtda Marg`ilon xokimi edi.
Beklarning fitnasi tufayli Olimxon o`ldirilgach, Umarxon Qo`qon taxtiga o`tiradi. Nodira ham malika bo`lib Qo`qonga keladi. Mohlaroyim kichikligidayoq adabiyotni ko`p mutolla qilgan, she'rlarga ko`ngil qo`ygan edi. Umarxonda ham aynan mana shunday xissiyot borligi, ular o`rtasida mustahkam do`stlik, muhabbat uyg`onishiga sabab bo`ladi. Ular bir-birlarini she'riy mashqlarini ko`rishar, bir-birlariga maslahat berishar edilar.
Afsuski, bu ikki ijodkor uzoq vaqt birga yashab ijod qila olmadilar. Umarxon vafot etganida shoira 30 yoshlarda edi. Bu vaqtda shoira sifatida tanilib, Komila va Nodira taxallusida ijod qilayotgan shoira ikki o`g`lini tarbiyalab voyaga yetkazish bilan birga davlat ishlarini nazorat qilib bordi. Umarxon tirikligida insof va adolat, insonparvarlik va xalqparvarlik bobida unga qanday maslahatlar bergan bo`lsa, o`zi ularga amal qildi, otasining o`rniga taxtga o`tirgan Muhammadalixonga yo`l-yo`riqlar ko`rsatdi.
Nodiraning adabiy merosi son va salmog`i, mazmun va g`oyasi bilan adabiyotimiz tarixida muxim o`rin egallaydi.
Dastlab shoiraning to`la bo`lmagan bir devoni ma'lum edi xolos. Unda shoiraning 109 g`azali «d» xarfigacha joylashtirilgan bo`lib, 81 tasi o`zbek tilida edi. She'rlar Nodira taxallusi bilan bitilgan edi. Devonning muqaddimasida shoira o`zinging Komila taxallusi bo`lganligini aytadi. Amma devonda Komila taxallusli she'rlar uchramagan edi. Amma keyingi Fazliy she'rlar to`plangan qo`lyozmaning oxirgi varaqlarida shoiraning Komila taxallusi bilan yaratilgan 19 ta she'ri topilgan. Ularning 8 tasi tojik tilida edi.
1962 yilda Namanganda Nodiraning o`g`li Musallamxon otasining kutubxonasidan Nodiraning yana bir o`zbekcha qo`lyozma devoni topildi. Devonga shoiraning 180 ta she'ri jamlangan. Ularning 136 tasi o`zbek tilida, 44 tasi tojik tilida edi. Komila taxallusi bo`lib yozilgan ikki g`azali ham bor edi. Ayrim g`azallar avvalgi devonda ham uchrar edi.
Nodira lirikasining asosiy qismi muhabbat mavzusida yaratilgan. Mana shu qismning katta bo`lagini esa hijron lirikasi tashkil etadi. Shoira o`z asarlarida yori Umarxonning portretini, xarakterini yaratib bergan. Eng muximi, vafo va sadoqatning yorqin namunasi sifatida Nodira timsoli yaratilgan. Quyidagi baytlar Nodira lirikasi haqida to`laroq tasavvurga ega bo`lishimizni ta'minlaydi:
Muhabbatsiz kishi odam emasdur,
Gar odamsan, muhabbat ixtiyor et.
Rohat tilasang, ishq binosini panoh et,
Osuda erur soyalar devori muhabbat.
Insonparvarlik g`oyalari Nodira ijodiy merosining eng salmoqli g`oyalaridan biridir. Chunki insonparvarlik shoiraning yodida hamma vaqt turgan, uni hech qachon tark etmagan fikridir. Shoira Umarxonni farzandlarini hamma vaqt insonparvarlikka undab turgan.
Nodiraning butun ijodiy faoliyati davomida uzluksiz davom etgan va takomillashib borgan g`oyalardan biri insonparvarlik va adolat g`oyasidir. Qalbi insonparvarlik g`oyalari bilan to`lgan shoira shoh Umarxonga juda katta savob olishning eng qulay yo`lini ko`rsatib turadi. Ka'bani ziyorat qilishdan tashqari, uni ta'mir etish ulkan savob bo`lsa, xuddi o`shanday darajadagi savobga xon o`z poytaxtidan chiqmasdan ham erishish mumkin:
Gar esa Ka'ba ta'miri muroding,
Ko`ngil vayronasini ayla obod.
Bunday tizimdagi baytlarni shoira asarlaridan ko`plab topish mumkin.
Adabiyotlar
1. Uvaysiy. Devon. T., 1963 y
2. O`zbek shoirlari. T., 1959 y
3. Ibragimov E. Uvaysiy. T., 1963 y
1. Nodira. Devon. «Fan» nashriyoti T., 1963 y
2. Nodira. Devon. Dushenbe. 1967 y
3. Qodirova M. Nodira, 5 jildlik, 4 jild T., 1978 y
4. O`zbek adabiyoti tarixi. 5 jildlik, 4 jild T., 1978y
5. Jo`raxonov A va boshqalar. Nodira abadiyati. Andijon 1993 y
5-mavzu
|
Buxoro xonligida adabiy hayot
|
5.1. Seminar mashgulotining texnologiyasi
Vaqti – 2 soat
|
Talabalar soni: 25-30 nafar
|
O‘quv mashg‘ulotining shakli
|
Muammoli masalalarni hal etish va bilimlarni chuqurlashtirish ko’nikmalarini rivojlantirishga yo’naltirilgan seminar mashg‘ulot
|
Ma’ruza mashg‘ulotining rejasi
|
1. Shoirning hayot yo`li.
2. Merosining o`rganilishi.
3. Ogahiy devoni: janr va tematik xususiyatlari.
4. Ogahiy lirikasining yetakchi obrazlari.
|
O‘quv mashg‘ulotining maqsadi
|
Talabalarga Shoirning hayot yo`li.Merosining o`rganilishi.Ogahiy devoni: janr va tematik xususiyatlari. Ogahiy lirikasining yetakchi obrazlari haqida chuqurroq bilim berish.
|
Pedagogik vazifalar:
Shoirning hayot yo`li.Merosining o`rganilishi.Ogahiy devoni: janr va tematik xususiyatlari. Ogahiy lirikasining yetakchi obrazlari haqida chuqurroq bilim berish.
|
O‘quv faoliyatining natijalari:
Talaba:
-
Shoirning hayot yo`li.
-
Merosining o`rganilishi.
-
Ogahiy devoni: janr va tematik xususiyatlari.
4.Ogahiy lirikasining yetakchi obrazlari haqida ma’lumotlarga ega bo‘ladi.
|
O‘qitish uslubi va texnikasi
|
Ma’ruza, klaster, munozara, texnika: taqdimot, blits-so’rov, grafik organayzerlar.
|
O‘qitish vositalari
|
Ma’ruzalar matni, proektor, tarqatma materiallar, grafik organayzerlar, doska.
|
O‘qitish shakli
|
Frontal, individual, guruh bilan ishlash.
|
O‘qitish shart-sharoiti
|
Jihozlangan auditoriya
|
5.1.Seminar mashg‘ulotining texnologik kartasi
Bosqichlar, vaqti
|
Faoliyat mazmuni
|
o‘qituvchi
|
Talaba
|
1-bosqich. Kirish
(10 min.)
|
1.1. Mavzu, reja va maqsad, seminar mashg‘ulotining rejasi ma’lum qilinadi.
|
1.1. Eshitadi va yozadilar.
|
2 – bosqich.
Bilimlarni faollashtirish
(10 min.)
|
2.1. Asosiy tushunchalar bo’yicha blits-so’rov o’tkazadi(1-ilova). Bir necha javoblarni eshitadi va faoliyat kichik guruhlarda davom etishini aytadi.
|
2.1. Eshitadilar,
savollar beradilar.
2.2. Javob beradilar. Javoblarni to‘ldiradi.
|
3-bosqich. Asosiy
(50 min.)
|
3.1. Talabalarni 2 ta guruhga bo’ladi va
topshiriq beradi:
1) asosiy tushunchalar bo’yicha komandalar bir-birlariga savol beradilar;
2) ishning natijalarini taqdimot shaklida
tayyorlash;
3) berilgan topshiriq bo’yicha umumlashtiruvchi xulosalar chiqarish.
Baholash ko’rsatkichlari va mezonlari bilan
tanishtiradi (2-ilova). Guruhda ishni boshlanganini e’lon qiladi. Guruhlar ishlariga maslahat beradi.
3.2. Taqdimot jarayonini va jamoa bo’lib muhokama qilishni tashkil qiladi.
3.3. O’zlashtirish darajasini tekshirish maqsadida har bir talabaga savollar to’plamini tarqatadi (3-ilova).
|
3.1. Guruhlarda
ishlaydilar.
- jamoa bo’lib
ma’lumotlarni
tizimlashtiradi;
3.2. Taqdimotni
namoyish etadi,
savollarga javob
beradi.
3.3. Jadvalni
to’ldiradi va topshiradi.
|
4 -bosqich.
Yakuniy
(10 min.)
|
3.1.Mashg‘ulotni yakunlaydi, talabalarni baholaydi va faol ishtirokchilarni ragbatlantiradi.
|
4.1. Eshitadilar.
|
1-ilova.
Reglament.
1. Muammoni yechish va prezentatsiya varog‘ini yozish uchun guruhda ishlashga - 20 min.
2. Muammo yechimini prezentatsiya qilish – 8 min. gacha.
3. Jamoa bo’lib muhokama qilish, xulosalarni shakllantirish - 10 min. gacha.
4. O’zaro baholash – 1 min.
2-ilova
Baholash ko’rsatkichlari va me’zonlari
Har bir guruh boshqa guruhlar taqdimotni baholaydi, mezonlar bo’yicha ballarni jamlaydi.
Baholash ko’rsatkichlari va mezonlari
|
Maksimal ball
|
1
guruh
|
2 guruh
|
3
guruh
|
4 guruh
|
Echimlar:
|
1,2
|
|
|
|
|
- muammoni va kuyi muammoni tugri shakllantirish;
|
0,4
|
|
|
|
|
- yechimning muammo va kuyi muammo shakliga mos kelishi;
|
0,4
|
|
|
|
|
- mantikiylik, aniqlik, xulosalarning kiskaligi
|
0,4
|
|
|
|
|
Taqdimot:
|
1,4
|
|
|
|
|
- javoblarni aniqligi va tushunarliligi;
|
1,0
|
|
|
|
|
- har bir guruh ishtirokchisining faolligi (savollar, qo’shimchalar).
|
0,4
|
|
|
|
|
Reglament
|
0,4
|
|
|
|
|
Umumiy ballar yigindisi
|
3,0
|
|
|
|
|
Do'stlaringiz bilan baham: |
