O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat tillar pedagogika instituti filologiya fakulteti

Eng qadimgi adabiyot yodgorliklari

Mahmud Koshg`ariy

Yusuf Xos Hojib.

Ahmad yugnakiy

Ahmad yassaviy

XIV-XVI asarlarda ijtimoiy-siyosiy hayot rabg`uziy

Xorazmiy

Sakkokiy

Atoiy-iste`dodli lirik shoir.

Lutfiy

Navoiy hayoti va ijodi

Navoiy lirikasi. Navoiyning badiiy mahorati.

«Xamsa»

Bobur hayoti va ijodi. Bobur lirikasi.

«Boburnoma».

Mashrab

Uvaysiy. Nodira

Ogahiy


Baholash: =10 ball

9 dan 10 gacha – mavzularni o`qib o`rgangan, badiiy matn bilan tanishib va tahlil qilgan, parchalar yodlagan,qiyosiy fikr bildira olgan, tegishli xulosa chiqargan talabaga qo`yiladi.

7 dan 8 gacha – mavzularni o`qib o`rgangan, badiiy matn bilan tanishib va tahlil qilgan, parchalar yodlagan ,nazariy savollarga to‘liq javob bergan, ammo to‘liq tahlil qila olmagan talabaga qo`yiladi.

5 dan 6 gacha – mavzularni o`qib o`rgangan, badiiy matn bilan tanishib va tahlil qilgan, parchalar yodlamagan, savollarga javob bergan ,ammo mustaqil fikrlay olmagan talabaga qo`yiladi

0 dan 4 gacha – mavzularni o`qib o`rgangan, badiiy matn bilan tanishmagan va tahlil qilmagan, parchalar yodlamagan, savollarga qisman javob bergan, misollar keltira olmagan talabaga qo`yiladi

Izoh: yakuniy nazoratga faqat joriy va oraliq nazoratlardan o‘tgan talabalar qo‘yiladi
Yakuniy nazorat 1 marta og`zaki tarzda o`tkaziladi .Unda talaba quyidagi yakuniy nazorat savollariga javob yozadi va o`quv jarayonidagi faoliyatini ham inobatga olib baholanadi.
Yakuniy nazorat variantlaridan namunalar

1-variant

1. 
   Eng qadimgi og`zaki adabiyot yodgorliklarini aytib bering.
   
2. 
   Maxmud Qoshg`ariyning hayoti va faoliyati haqida ma`lumot.
   
3. 
   Yusuf Xos Xojib hayoti va faoliyatini o`rganish tarixi
   

2-variant

1. 
   Arablar istilosi va uning oqibatlarini ayting.
   
2. 
   «Devonu-lug`otit-turk» asarning yaratilishi va tuzilishi.
   
3. 
   «Qutadg`u bilig» dostoni.
   

3-variant

1. 
   Asotir va afsonalar.
   
2. 
   «Devonu-lug`otit-turk» asarida turkiy tillar leksikasi va morfologiyasining izohlanishi.
   
3. 
   «Qutadg`u bilig» dostonining yaratilish tarixi.
   

4-variant

1. 
   Qaxramonlik eposi.
   
2. 
   Maxmud Qoshg`ariyning turkiy tillar fonetik qonuniyatlarining kashfiyotchisi ekanligi.
   
3. 
   «Qutadg`u bilig» dostonida didaktika.
   

5-variant

1. 
   O`rta Osiyo eposlar vatani ekanligi.
   
2. 
   «Devonu-lug`otit-turk» asarining tarixiy ahamiyati.
   
3. 
   «Qutadg`u bilig» dostonidagi diniy-tasavvufiy fikrlar.
   

6-variant

1. 
   Qadimgi qaxramonlik eposining yunon manbalari orqali yetib kelgan namunalari haqida.
   
2. 
   «Devonu-lug`otit-turk» asarining ilmiy ahamiyati.
   
3. 
   «Qutadg`u bilig» dostonining syujeti va kompozision qurilishi.
   

7-variant

1. 
   «Avesto» muqaddas kitob.
   
2. 
   «Qutadg`u bilig» dostonidagi obrazlarning majoziy xarakteri.
   
3. 
   Ahmad Yugnakiy o`zbek didaktik adabiyotining namoyondasi sifatida.
   

8-variant

1. 
   «Avesto»ning adabiy, ilmiy, tarixiy ahamiyati.
   
2. 
   O`zbek adabiyoti rivojida Yusuf Xos Xojib dostonining tutgan o`rni va ahamiyati.
   
3. 
   «Hibat-ul-haqoyiq» asaridagi ijtimoiy falsafiy va ahloqiy masalalar.
   

9-variant

1. 
   O`rxun-Enasoy yodgorliklari.
   
2. 
   «Qutadg`u bilig» va halq og`zaki ijodi.
   
3. 
   Ahmad Yugnakiy hayoti va ijodini o`rganish tarixi.
   

10-variant

1. 
   O`rxun-Enasoy yodgorliklarining kashf qilinishi haqidagi ma`lumotlar.
   
2. 
   Ahmad Yugnakiy hayoti va ijodini o`rganish tarixi.
   
3. 
   Ahmad Yassaviy- turkiy adabiyotning yirik vakili.
   

Baholash: 30 ball
26 dan 30 gacha – nazariy ma’lumotlarni to‘liq bayon qila olgan, mustaqil fikr bildirgan , asarlarni tahlil qilgan talabaga qo`yiladi.

21 dan 25 gacha – nazariy ma’lumotlarni bayon qila olgan, mustaqil fikr bildirgan, to`la tahlil qila olmagan talabaga qo`yiladi.

17 dan 20 gacha – nazariy ma’lumotlarni qisman bayon qila olgan, mustaqil fikr bildirgan, savollardan ma`lum bir qismiga javob bergan talabaga qo`yiladi.

0 dan 16gacha – nazariy ma’lumotlar haqida tushunchasi bo‘lgan, ammo bayon qila olmagan talabaga qo`yiladi.

Izoh: Fanlardan o‘tkaziladigan yakuniy nazorat ishiga faqat 55% dan yuqori ball to‘plagan talabalar qo‘yiladi.
O`qitishda ta'limning kompyuter axborotlrshtirish va

boshqa zamonaviy texnologiyalarning qo`llanishi

Zamonaviy pedagogik texnologiyalardan, “O`zbek filologiyasi” faniga oid darslik va o’quv qo’llanmalari, dissertatsiya va monografiyalar, internet ma’lumotlari, jumladan, literatura.uz , islom.uz kabi saytlaridagi ma’lumotlar dasturning informatsion-metodik ta’minotini tashkil etadi.

Dasturdagi mavzularni o’tishda ta’limning zamonaviy metodlaridan keng foydalanish, o’quv jarayonini yangi pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etish samarali natija beradi. Bu borada zamonviy zamonaviy pedagogik texnologiyalarning “Bumerang”, “Fikrlar hujumi”, “Tarozi” texnologiyasining “Munozarali dars”, “Debat” metodlari, shuningdek “O`zbek filologiyasi” faniga oid slaytlar, korgazmalardan foydalanish, didaktik o’yin usullarini qo’llash nazarda tutiladi.

Fanni o`rganish quyidagi an'anaviy va ilg`or ta'lim berish usullarini qo`llangan holatda amalga oshiriladi: tezkor-sirov-test sirovlari, dasturiy ta'lim "davra sushbatlari"ni qo`llash, ishchanlik o`yinlari, kollokviumlar, muammoli o`qitish, o`qitishda texnik vositalardan foydalanish va boshqalar qo`llaniladi.

Adabiyotlar ro`yxati:

Asosiy:

1. N.M.Mallaev. O`zbek adabiyoti tarixi, T., 1965 yil

2. O`zbek adabiyoti tarixi., 2-kitob , III., 1978 yil

3. O`zbek adabiyoti tarixi., 5 jildlik , I-jild., 1971 yil

Qo`shimcha adabiyotlar:

1. Nasriddin Burxonuddin Rabg`uziy. «Qissasi Rabg`uziy». 1-II kitoblar T., 1990 yil

2. Jalilov B. Meros va ixlos. Andijon, 1995 yil

3. Rayimjonova D. «Muhabbatnoma» va «Latofatnoma» asarlarining qiyosiy taxlili. Andijon. 1992 yil.

4.Atoiy. Tanlangan asarlar, T., 1958 yil

5.Hayot vasfi., T., 1988 yil

6.S. Rafiddinov. Majoz va haqiqat. T., 1995 yil

7.Sakkokiy. Tanlangan asarlar. T. , 1960 yil

8.Rustamov E. O`zbekskaya poeziya v pervoy polovine XV veka. M:, 1963 yil

9. Lutfiy. Devon., T. 1965 yil

10.Erkinov s. Lutfiy, T. 1965 yil

11.Xayitmetov N. Navoiy lirikasi, T., 1961 yil

12.Isaqov Ye. Navoiy poetikasi. T., 1983 yil

13.Rustamov A. Navoiyning badiiy mahorati., T., 1979 yil

14.Akramov B. Fasohat mulkining sohibqiron. T. 1991 yil

15.Valixonov O. G`azal nafosati. T. , 1972 yil

16.Valixo`jaev B. O`zbek epik poeziyasi tarixidan. T 1974

17.Jalolov T . «Xamsa» talqinlari. T., 1968.

18.Erkinov S. Navoiyning «Farhod va Shirin» va uning qiyosiy tahlili.T .1971.

19.Qayumov.A. « Xayrat –ul- abror»tahlili.T.1972.

20.Qayumov A. «Farhod va Shirin» sirlari. T 1978.

21.Qayumov A. « Ishq vodiysi chechaklari.T.1985.

22. Qayumov A. « Saddi Iskandariy». T .1975.

23.«Boburnoma» T, 1960

24.Nazarova X. Bobur asarlari uchun qisqacha lug`at. T., 1972

II BO`LIM “O‘zbek filologiyasi” FANIDAN TA’LIM TEXNOLOGIYASINING KONSEPTUAL ASOSLARI “O‘zbek filologiyasi” FANIDAN MA’RUZA, AMALIY VA SEMINAR MASHG’ULOTLARIDA O’QISH TEXNOLOGIYASI

“O‘zbek filologiyasi” fani bo‘yicha ma’ruza, amaliy va seminar mashg‘ulotlarida ta’lim texnologiyalarini ishlab chiqishning konseptual asoslari

Ta’lim texnologiyasi insoniylik tamoyillariga tayanadi. Falsafa, pedagogika va psixologiyada bu yo`nalishning o`ziga xosligi talabaning individualligiga alohida e’tibor berish orqali namoyon bo’ladi.

Shulardan kelib chiqqan xolda, “O‘zbek filologiyasi” kursining ta’lim texnologiyalarini loyihalashtirishda quyidagi asosiy konseptual yondashuvlarga e’tibor berish kerak.

Ta’limning shaxsga yo‘naltirilganligi. O‘z mohiyatiga ko`ra bu yo`nalish ta’lim jarayonidagi barcha ishtirokchilarning to`laqonli rivojlanishini ko`zda tutadi. Bu esa Davlat ta’lim standarti talablariga rioya qilgan holda o‘quvchining intellektual rivojlanishi darajasiga yo‘naltirilib qolmay, uning ruxiy-kasbiy va shaxsiy xususiyatlarini hisobga olishni ham anglatadi.

 Tizimli yondashuv. Ta’lim texnologiyasi tizimning barcha belgilarini o‘zida mujassam qilishi zarur.Jarayonning mantiqiyligi, undagi qismlarning o‘zaro aloqadorligi, yaxlitligi.

 Amaliy yondashuv. Shaxsda ish yuritish xususiyatlarini shakllantirishga ta’lim jarayonini yo‘naltirish, o‘quvchi faoliyatini faollashtirish va intensivlashtirish, o‘quv jarayonida uning barcha layoqati va imkoniyatlarini, sinchkovligi va tashabbuskorligini ishga solishni shart qilib qo‘yadi.

 Dialogik yondashuv. Ta’lim jarayonidagi ishtirokchi sub’ektlarning psixologik birligi va o‘zaro hamkorligini yaratish zaruratini belgilaydi. Natijada esa, shaxsning ijodiy faolligi kuchayadi.

 Hamkorlikdagi ta’limni tashkil etish. Demokratiya, tenglik, sub’ektlar munosabatida o‘qituvchi va o‘quvchining tengligi, maqsadini va faoliyat mazmunini aniqlashni ko‘zda tutadi.

 Muammoli yondashuv. Ta’lim jarayonini muammoli holatlar orqali namoyish qilish orqali o‘quvchi bilan birgalikdagi hamkorlikni faollashtirish usullaridan biridir. Bu jarayonda ilmiy bilishning ob’ektiv ziddiyatlarini aniqlash va ularni hal qilishning dialektik, tafakkurni rivojlantirish va ularni amaliy faoliyatda ijodiy ravishda qo’llash ta’minlanadi.

 Axborot berishning eng yangi vosita va usullaridan foydalanish, ya’ni o‘quv jarayoniga kompyuter va axborot texnologiyalarini jalb qilish.

Yuqoridagi konseptual yondashuv va “O‘zbek filologiyasi” fanining tarkibi, mazmuni, o‘quv axborot xajmidan kelib chiqqan xolda o‘qitishning quyidagi usul va vositalari tanlab olindi:

 O‘qitish usullari va texnikasi : muloqot, muammoli usul, o‘rgatuvchi o‘yinlar, «aqliy xujum», insert, «birgalikda o‘rganamiz», pinbord, ma’ruza (kirish ma’ruzasi, vizual ma’ruza, tematik, ma’ruza-konfkrknsiya, aniq holatlarni yechish, avvaldan rejalashtirilgan xatoli, sharxlovchi, yakuniy ma’ruzalar).

 O‘qitishni tashkil qilish shakllari: frontal, kollektiv, guruhiy, dialog, polilog va o‘zaro hamkorlikka asoslangan.

 O‘qitish vositalari: odatdagi o‘qitish vositalari(darslik, ma’ruza matni, tayanch konspekti)dan tashkari grafik organayzerlar, kompyuter va axborot texnologiyalari.

 O‘zaro aloqa vositalari: nazorat natijalarining tahlili asosida o‘qitishning diagnostikasi(tashxisi).

 Boshkarishning usul va vositalari. O‘quv mashg‘ulotini texnologik karta ko‘rinishida rejalashtirish o‘quv mashg‘ulotining bosqichlarini belgilab, qo‘yilgan maqsadga erishishda o‘quvchi va o‘qituvchining hamkorlikdagi faoliyatini talabalarning auditoriyadan tashkari mustaqil ishlarini aniqlab beradi.

 Monitoring va baholash. O‘quv mashg‘uloti va butun kurs davomida o‘qitish natijalarini kuzatib borish, o‘quvchi faoliyatini har bir mashg‘ulot va yil davomida reyting asosida baholash.

Ma’ruza mashg‘ulotini tashkil etishning shakl va xususiyatlari:

№	Ma’ruza shakllari	O’ziga xos tavsiflovchi xususiyatlari
1	Kirish ma’ruzasi	Fan to‘g‘risida yaxlit tasavvur hamda ma’lum yo‘nalishlar beradi.Pedagogik vazifasi: o‘quvchini ushbu fanning vazifalari va maqsadi bilan tanishtirish, kasbiy tayyorgarlik tizimida uning urni va rolini belgilash, kursning qisqacha sharxini berish, fanning yutuqlari va taniqli olimlar nomlari bilan tanishtirib, kelajakdagi izlanishlarning yo‘nalishini belgilash, tavsiya qilingan o‘quv-uslubiy adabiyotlar tahlilini berish, hisobot va baholashning muddatlari va shakllarini belgilash.
2	Ma’ruza-axborot	Ma’ruzaning odatdagi an’anaviy turi. Pedagogik vazifasi: o‘quv ma’lumotlarini bayon qilishi va tushuntirish.
3	Sharxlovchi ma’ruza	Bayon qilinayotgan nazariy fikrlarning o‘zagini, ilmiy tushunchalar va butun kurs yoki bulimlarning konseptual asosini tashkil etadi. Pedagogik vazifasi: ilimiy bilimlarni tizimlashtirishni amalga oshirish, fanlarning o‘zaro aloqadorligini ochish.
4	Muammoli ma’ruza	Yangi bilimlar qo‘yilgan savol, masala, holatning muammoliligi orqali beriladi. Bunda o‘quvchining o‘qituvchi bilan birgalikdagi bilish jarayoni ilmiy izlanishga yakinlashdi. Pedagogik vazifasi: yangi o‘quv axborotining mazmunini ochish, muammoni qo‘yish va uning yechimini topishni tashkil qilish, Hozirgi zamon qarashlarini tahlil qilish.
5	Vizual ma’ruza	Ma’ruzaning mazkur shakli vizual materiallarni namoyish etish hamda ularga aniq va kiska sharxlar berishga karatilgan. Pedagogik vazifasi: yangi o‘quv ma’lumotlarini o‘qitishning texnik vositalari va audio, videotexnika yordamida berish.
6	Binar(ikki kishilik) ma’ruza	Bu ma’ruza ikki o‘qituvchining yoki ikkita ilmiy maktab namoyandasining, o‘qituvchi-talabaning dialogidan iborat. Pedagogik vazifasi: yangi o‘quv ma’lumotlarining mazmunini yoritish.
7	Avvaldan rejalashtirilgan xatoli ma’ruza	Xatolarni izlashga mo‘ljallangan mazmuni va uslubiyatida, ma’ruza oxirida tinglovchilar tashxisi o‘tkaziladi va qilingan xatolar tekshiriladi. Pedagogik vazifasi: yangi materiallar mazmunini yoritish, berilgan ma’lumotni doimiy nazorat qilishga o‘rgatish.
8	Ma’ruza-konferensiya	Avvaldan qo‘yilgan muammo va dokladlar tizimi(5-10 minut) dan iborat ilmiy-amaliy dars sifatida o‘quv dasturi chegarasida o‘tiladi. Dokladlar birgalikda muammoni har tomonlama yoritishga qaratilishi kerak. Mashg‘ulot oxirida o‘qituvchi mustaqil ishlar va talabalarning ma’ruzalariga yakun yasab, to‘ldirib, aniqlashtirib xulosa qiladi. Pedagogik vazifasi: Yangi o‘quv ma’lumotning mazmunini yoritish.
9	Maslahat ma’ruza	Turli senariylar yordamida o‘tishi mumkin. Masalan, 1) «savol-javob» - ma’ruzachi tomonidan butun kurs bo‘yicha yoki aloxida bo‘lim bo‘yicha savollarga javob beriladi; 2) «savol-javob-diskussiya»- izlanishga imkon beradi. Pedagogik vazifasi: Yangi o‘quv ma’lumotni o‘zlashtirishga qaratilgan.