O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

Faqih ibni Berkaning shoirlik iqtidori ham bo‘lganini Qutb “Xus­
rav va Shirin” dostoni nihoyasidagi “Necha so‘z xotimati kitobida aytur
ustod” bobi ham k o‘rsatadi. Uning she’ri “Qutadg‘u bilig” vaznida. Shu
bois “Qutadg‘u bilig’ ning Qohira nusxasini Misrga Faqih ibni Berka
olib borgan degan fikrlar ham bor114.
Shunday qilib, ayrim boblaming va lavhalaming qisqartirilishi na-
tijasida turkiy doston matni forscha matnga nisbatan ming baytdan or-
tiqroq qisqargan. Garchi shunday qisqartirishlar bo‘lsa ham, Nizomiy
dostonining tuzilishiga, voqealar rivojiga, alohida lavhalarga Qutb tarji-
masida zarar yetmagan. Bu singari qisqartirishlar albatta, kitobxonni na-
zarda tutgan holda, turkiy adabiyotgajuda ham zarur deb hisoblanmagan
o ‘rinlarda yuz bergan, xolos.
Nizomiy va Qutbning “Xusrav va Shirin”idagi farqlar shuni
ko‘rsatadiki, Qutbning asarida ijodiy yondashuv bor, tarjima uning ijod
mahsuli ekanini ko‘rsatadi. Asaming hamma boblarida Qutb tarjimaga
ijodiy yondashgani ma’lum bo‘lib turadi. Masalan, dostonning asosiy
qahramonni Xusrav, ikkinchi darajali qahramonlari Farhod, Shovur ob-
razlari tavsifida o ‘zgarishlar Nizomiy dostoni bilan qiyoslanganda yaq-
qol ko‘zga tashlanadi. Nizomiyda Xusravning yoshlikdagi ta’rif-tavsifiga
oid lavhalar bilan Qutbdagi ta’rif-tavsiflar o ‘rtasidagi farqlami keitirish
o ‘rinli bo‘lar edi. Xusravning jismonan ulg‘ayishi emas, balki ma’naviy
tomondan kamol topishiga oid lavhalar Qutbda birmuncha mubolag‘ali
114 T atar adabiyoti tarixi, 1 jild.., 175-b.
307

---

va xalqona tilda bayon qilinadi, M isol sifatida Nizomiy bilan Qutb dos-
tonlarida Xusravning o ‘n to‘rt yoshda qanday fazilatlarga erishganini