O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti Nasimxon rahmonov

hadi.
Mirzo Ulug‘bekning “To‘rt ulus tarixi” kitobidagi 0 ‘q va Yoy bi­
lan bog‘liq voqealar “Jome’ut-tavorix”dagi voqealarning aynan o ‘zidir.
Bu kitobda ham o ‘q - elchi, kamon - podshohdirl3v. Mirxond yozadi:
ш Рашяд-ад-дии. 
Сборник летописей. -Т о м 1, М .:-Л.: 1952, 86-6.
M ir/o 
U lug'bck. T o ‘rt ulus tarixi. Т.: 
«Cho’lpon» 
nashriyoti, 1994, 53-bct.
399

---

“Turklarda buzuqlaming darajasi uchuqlamikiga qaraganda yuqoridir.
Chunki ularda o'q - elchini, yoy - shohni gavdalantiradi”. Xondamir
ham o ‘q bilan yoyni Mirxond singari talqin qiladi. Yana Xondamir bilan
Mirxondning yozishlaricha, O ‘g ‘uzxon buzuqlarga qo‘shinning o ‘ng qa-
notini (ya’ni borong‘omi), uchuqlarga chap qanotni (ya’ni javong‘omi)
boshqarishni topshirgan.
“Shajarayi turk”da 0 ‘q va Yoy talqini zaminida ilohiy tashuncha
yotadi. Abulg‘ozining yozishicha, 0 ‘q bilan Yoy Tangrining amri bilan
osmondan 0 ‘g ‘uz va uning nasliga ramziy alomat sifatida vuborilgan,
ya’ni 0 ‘q va Yoy osmondan yuborilgan.
0 ‘q va Yoy timsoli Firdavsiyning “Shohnoma”sida, Yusuf Ami-
riyning “Dahnoma”sida, Navoiyning “Xazoyin ul-maoniy”sida bor.
XV asrda Yaqiniydan keyin “0 ‘q va Y oy” munozarasini fors-tojik
adabiyotida Badriddin Hiloliy davom ettirdi. Hiloliy “Shohu darvesh”
(1499-1508-yillar oralig‘ida yozilgan) dostonining XV- X V I 1 boblarida
Yoy va 0 ‘q tavsifiga e ’tibor qaratib, har ikkalasining munozarasini tas-
virlaydi. Kuzatishlardan ma’lum bolishicha, Uiloliyning munozarasiga
Yaqiniyning ijodi kuchli ta’sir etgan140.
Yaqiniy - ulkan ijodkor. Navoiy “Majolis un-nafois”da bergan
ma’lumotdan Yaqiniyning turkiy va forsiyda yaxshi she’rlari bor ekani