O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi alisher navoiy nomidagi o„zbek tili va adabiyot universiteti o`zbek tili va adabiyotinio„qitish fakulteti

Tadqiqot natijalarining amaliyotga joriy qilinishi. 
BMI mavzusi Navoiy 
nomidagi ToshDO‗TAU ―O‗zbek adabiyotni o‗qitish metodikasi‖ kafedrasi 
yig‗ilishida muhokama qilinib, himoyaga tavsiya qilingan. Ushbu tadqiqot 
natijalari va materiallari malakaviy pedagogik amaliyot o‗tagan Toshkent 
shahridagi Xalq ta‘limi vazirligi tasarrufidagi filologiya fanlariga ixtisoslashgan
davlat umumta‘lim maktabio‗quvchilariga O‗zbek adabiyoti fanidan dars 

---

8 
mashg‗ulotlari o‗tish jarayonida amaliyotga joriylashtirilgan, ochiq dars 
o‗tkazilgan (ochiq dars ishlanmasi ilova qilinadi). 
Ishning tarkibiy tuzilishi.
Bitiruv malakaviy ishi uch bob, umumiy 
xulosalar va foydalanilgan adabiyotlar ro‗yxatidan iborat. Ishning umumiy hajmi 
73 sahifani tashkil etadi. 

---

9 
I bob. O`zbek xalq og`zaki ijodida afsonalarni o`rganishning o`ziga xos 
xususiyatlari 
1.1. Afsonalar va ularning o„quvchilar axloqiy-ma‟naviy tarbiyasidagi roli
«Afsona» atamasi forscha «afsun — sehr-jodu» ma‘nosini anglatuvchi 
so‗zdan olingan bo‗lib, fantastika, uydirma asosida yaratilgan nasriy hikoyalarga 
nisbatan qo‗llanadi. O‗tmishda bu atamaning o‗rnida «cow» — 
sov 
so‗zi 
ishlatilgan. M.Koshg‗ariyning «Devonu lug‗otit turk» kitobida izohlanishicha, 
sov 
atamasi otalar so‗zi (maqol), qadimgi biror voqeani aytib beruvchi hikoya, risola, 
xat, kitobcha, so‗z va nutq kabi ko‗p ma‘nolarni anglatganki, shulardan o‗tmish 
voqealaridan xabar beruvchi hikoya, qissa tushunchalari qay darajadadir afsona 
hodisasini ham ifodalab kelgan.
38 
Aristotel afsonalarni «haqiqatdan xabar beruvchi 
yolg‗on hikoyalardir» deb ko‗rsatadi. 
Afsona — o‗zbek xalq og‗zaki ijodining eng qadimgi, an‘anaviy va keng 
tarqalgan janrlaridan bin. Hayotiy voqeiikni xayoliy uydirmalar orqali bayon 
etadigan, biror ma‘lumot haqida tinglovchiga xabar berish maqsadida hikoya 
qilinadigan og‗zaki nasriy asarlar afsona deyiladi. Afsonada hayotiy voqelikning 
tasviri epik talqinga bo‗ysundiriladi. Yetakchi motivlar tarkibi esa an‘anaviy epik 
detallarga boyligi bilan ajralib turadi. Shuning uchun ko‗pincha u ertakka o‗xshab 
ketadi. Biroq ular ertaklar kabi qat‘iy kompozitsiyaga ega emasligi bilan farq 
qiladi. 
Afsona professional ijrochilikka asoslanmaydi. Uni bilgan kishi o‗zi istagan 
shaklda aytaveradi. Afsona sof axborot beruvchilik vazifasini bajaradi. U 
ko‗pincha biron-bir voqea-hodisaga kishilarni ishontirish maqsadida aytiladi. 
Afsonada bayon qilinayotgan voqeaning o‗tmishda bo‗libo‗tganligiga alohida 
urg‗u beriladi. 
Epik tafakkurning tadrijiy taraqqiyoti nuqtai nazaridan qaraganda, afsonalar 
miflardan keyingi stadial bosqich sifatida shakllanganligi seziladi. Chunki ularning 
tarkibida mifologik obrazlar muhim o‗rin tutadi.O‗zbek xalq afsonalarining sujet 
tarkibida turkiy va boshqa xalqlar mifologiyasi bilan bog‗liq ko‗plab qadimiy 
motivlar saqlanib qolgan. 

---

10 
Afsona kompozitsiyasi ertaklarniki kabi an‘anaviylikka, qat‘iylikka ega emas. 
Uning sujet tuzilishi sodda va qisqa. Afsonalar voqeiikni g‗ayritabiiy, fantastik 
tasvirlashi jihatidangina ertaklarga o‗xshab ketadi, xolos. 
Afsona sujetini turli mifologik, diniy hodisalar, geografik joylar nomi, tabiat 
hodisalari, ayrim tarixiy shaxs va voqealarga aloqador g‗aroyib talqinlar tashkil 
etadi. Shunga ko‗ra afsonalarning mazmun-mundarijasi rang-baranglik kasb etadi. 
Deyarli barcha afsonalarning sujeti bir yoki ikki epizoddan iborat bo‗ladi. Sujet 
voqealari ko‗pincha tugundan boshlanadi. Voqealar talqinida va tasvirida 
fantastika ustivorlik qiladi. 
Afsonalarning asosiy personajlar tarkibi tarixiy shaxslar, xayoliy va mifik 
obrazlardan iborat. 
Afsonalarni g‗oyaviy-mavzuviy yo‗nalishi jihatidan shartli ravishda ikki 
guruhga bo‗libo‗rganish mumkin: 
1.
Sof mifologik afsonalar. 
2.
Tarixiy afsonalar.