O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti tahlilning fizik-kimyoviy usullari

Oksidlanish – qaytarilish reaksiyalari: ba’zi kationlar (I-II analitik guppalar) aralashmasining analizi almashinish reaksiyalariga asoslangan, chunki ular doimiy zaryadga ega. Boshqa kationlar (III-IV guppa) aralashmasini analiz qilishda, ularning ko‘pchiligi o‘zgaruvchan valentlikka ega bo‘lganligi tufayli, oksidlanish – qaytarilish reaksiyalaridan foydalaniladi.

Oksidlovchilar sifatida ko‘pincha xlorli suv, vodorod peroksidning H₂O₂ ishqoriy muhitdagi eritmasi, nitrat kislota va nitratlar, kaliy dixromat K₂Cr₂O₇ va kaliy permanganat KMnO₄, qo‘rg‘oshin (IV) – oksid (kislotali sharoitda) va boshqalar ishlatiladi. Bu oksidlovchilarning hammasi elektronlarni juda oson biriktirib oladi.

Qaytaruvchilar sifatida Zn, Al, Fe, vodorod peroksidining kislotali muhitdagi eritmasi, qalay Sn(II)-xlorid SnCl₂, natriy tiosulfat Na₂S₂O₃ va b. ishlatiladi. Ular o‘zlaridan elektronlarni osongina beradi.

Oksidlanish – qaytarilish III guppa kationlarini analiz qilishda Mn²⁺, Cr³⁺, Fe³⁺ ionlarini topish va ajratib olishda qo‘llaniladi. Masalan, Fe²⁺ va Mn²⁺, Zn²⁺ va Al³⁺ dan ajratishda ular vodorod peroksid yordamida o‘yuvchi natriy yoki o‘yuvchi kaliy ishtirokida oksidlanadi:

2Fe(NO₃)₂ + 4KOH + H₂O₂ = 2Fe(OH)₃↓ + 3KNO₃
Mn(NO₃)₂ + 2NaOH + H₂O₂ = MnO(OH)₂ + 2NaNO₃ + H₂O

Reaksiya natijasida hosil bo‘lgan gidroksidlar cho‘kmaga tushadi, ularni tarkibida AlO₂ va ZnO₂^2- holida aluminiy va rux bo‘lgan eritmadan osongina ajratib olish mumkin.

Ba’zi oksidlanish – qaytarilish reaksiyalari alohida ionlarni, masalan, xrom (III), marganes (II) ionlarini aniqlashda ishlatiladi:
2Mn²⁺ + 5PbO₂ + 6H⁺ → 2HMnO₄ + 5Pb²⁺ + 2H₂O

_

2 Mn²⁺ + 4H₂O – 5e → MnO₄^- + 8H⁺

_

5 PbO₂ + 4H⁺ + 2e → Pb²⁺ + + 2H₂O

III guppa kationlaridan Mn²⁺, Cr³⁺, Fe³⁺ qaytaruvchi vazifasini bajaradilar, chunki ular eng kichik oksidlanish darajasiga ega bo‘lganligi tufayli boshqa moddalarga elektronlarni oson beradi. Oksidlanish darajasi katta bo‘lgan ionlar reaksiyalarda oksidlovchi vazifasini o‘taydi, chunki elektronlarni oson biriktirib oladi.