O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi abu rayhon beruniy nomidagi toshkent davlat texnika universiteti tahlilning fizik-kimyoviy usullari

4 - AMALIY MASHG‘ULOT

ELEKTROLITIK DISSOTSILANISH VA DISSOTSILANISH DARAJASI

(2 soаt)
Nazariy qism

Erigan yoki suyuqlangan holatda elektr tokini o‘tkazadigan moddalar yoki umuman o‘tkazmaydigan moddalar borligi yaxshi ma’lum. Bunday moddalar elektr tokiga munosabatiga ko‘ra 3 turga bo‘linadi:

1.Birinchi tur o‘tkazgichlar;

2.Ikkinchi tur o‘tkazgichlar;

3.Dielektrik yoki noelektrolitlar.

Birinchi tur o‘tkazgichlar elektr tokini istalgan yo‘nalishda o‘tkazadi, ya’ni qattiq holatda ham, suyuq holatda ham elektr tokini o‘tkazadi. Bunday moddalarga quyidagilar kiradi:

Barcha metallar;

Ba’zi metallmaslar (gafit);

Yarim o‘tkazgichlar (kremniy, germaniy, indiy).

Ikkinchi tur o‘tkazgichlar esa qattiq holatda elektr tokini o‘tkazmaydi, lekin suyuqlantirilganda yoki suvda eritilgan holda elektr tokini yaxshi o‘tkazadi. Bunday moddalarga suvda eriydigan asoslar, kislotalar, tuzlar kiradi.

Noelektrolitlar (dielektriklar) elektr tokini umuman o‘tkazmaydi. Ularga metallmaslar (H₂, O₂, N₂, Cl₂, F₂) va barcha organik moddalar kiradi. Suv ham elektr tokini juda yomon o‘tkazadi, lekin suvda qanchalik ko‘p elektrolit erigan bo‘lsa, u shunchalik elektr tokini yaxshi o‘tkazadi. Demak, suvda musbat va manfiy ionlarning bo‘lishi undan elektr tokini o‘tishiga sharoit yaratib beradi.

Elektrolitlarning suvda eriganda ionlarga ajralishi elektrolitik dissotsilanish deyiladi. Elektrolitlar suvda eriganda musbat va manfiy ionlarga ajraladi (dissotsilanadi).

1. 
   Ionlar elektr toki ta’sirida harakatlanadi: musbat zaryadlangan ionlar – katodga, manfiy zaryadlangan ionlar esa anodga tomon harakatlanadi. Shuning uchun musbat ionlar kationlar, manfiy ionlar anionlar deyiladi.
   
2. 
   Dissotsilanish jarayoni – qaytar jarayondir. Buni shunday izohlash mumkin: molekulalar suv dipollari ta’sirida ionlarga ajralgandan so‘ng, bu ionlar yana qayta birikib tegishli molekulalarni hosil qiladi. Fanda molekulalarning ionlarga ajralishini dissotsilanish deyilsa, ionlarning qayta birikish hodisasi assotsilanish deyiladi.