Germaniy. Qalay. Qo’RG’oshin germaniy. Z=32

GERMANIY. QALAY. QO’RG’OSHIN
Germaniy.Z=32 elektron konfiguratsiyasi: KLM 4s² 4p². Tabiiy germaniy tarkibidagi barqaror izotoplari ⁷⁰Ge 20,55%, ⁷²Ge 27,35%, ⁷³Ge 7,78 %, ⁷⁴Ge 36,50 %, ⁷⁶Ge 7,86 % ni tashkil qiladi. Germaniyning juda ko’p sun’iy izotoplari olingan. Germaniy mavjudligini va uning xossalarini dastlab 1871 yili D.I.Mendeleev oldindan aytib berdi. Uni “Ekasilisiy” deb atadi va davriy sistemada bu element uchun joy qoldirdi. 1885 yil Germaniyalik olim K. Vinkler argirodit nomli mineralni analiz qilganida 100% bo’lishi uchun 6,96% etmadi. Shunga asoslanib u argirodit tarkibida noma’lum yangi element bor deb faraz qildi. Bu bilan uning barcha xossalari Mendeleev tavsiflangan “Ekasilisiy” nikiga o’xshashligini ko’rsatdi. Vinkler bu yangi elementni 1886 yilda Germaniy deb atadi.
Olinishi: GeCl₄ ni gidrolizlab GeO₂ hosil qilinadi, keyin quritiladi va vodorod bilan qaytariladi:
_650-700c
GeO₂ + 2H → Ge + 2 H₂O
Germaniy kontsentrati HCl bilan oksidlanuvchi ishtirokida parchalanganda ham hosil bo’ladi.
Germaniy tarqoq element. Uning asosiy minerallari: argirodit 4Ag₂S*GeS₂, germanit Cu₃(Fe,Ge)S₄ da 10 % ga qadar germaniy bo’ladi.
Erkin germaniy kulrang tusli metall, unda metall xossalari kuchsiz ifodalangan: mo’rt, uni mexanik ishlash qiyin. Germaniy tipik yarim o’tkazgichlar toifasiga kiradi. U odatdagi haroratda havoda barqaror, cho’g’ holatigacha qizdirilganida oksidlanib GeO ga o’tadi. Germaniyga suyultirilgan xlorid va sulfat kislota ta’sir etmaydi. Nitrat kislota esa germaniyni GeO₂*2H₂O ga qadar oksidlaydi. Germaniy o’z birikmalarida +2 va +4 oksidlanish darajasini namoyon qiladi.
Germaniy oksid ishqorlar bilan reaksiyaga kirishib, gidroksogermanat hosil bo’ladi:
GeO₂ +2KOH +2H₂O → K₂[Ge(OH)₆]
Germaniy vodorod bilan birikib bir necha gidridlarni hosil qiladi. Masalan, GeH₄, Ge₂H₆, Ge₃H₈. Ular kremniy gidridlaridan ham beqaror. GeH₄ ni monogerman deb ataladi, u rangsiz gaz.
Germaniy 250 ⁰C gacha qizdirilganda galogenlar bilan birikib tetragalogenidlar hosil qiladi. Masalan, GeF₄-rangsiz gaz, GeCl₄-rangsiz suyuqlik, GeBr₄- rangsiz suyuqlik, GeI₄- sariq tusli qattiq modda.
GeCl₂ +2NaOH = Ge(OH)₂ + 2NaCl
Germaniy gidroksidi Ge(OH)₄ kislota xossasini kuchliroq namoyon etgan amfoter xossasiga ega.H₂GeO₃ metagermanat kislota. Uning tuzlari germanatlar deb ataladi. (Me₂GeO₃).