O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi a. T. G’ofurov, S. S. Fayzullayev u. E. Raxmatov g enetika dan m a sa la va

~
=0,2 ga teng.
2.U holda dominant allel — A ning populyatsiyada takrorlanish 
darajasi A= 1— 0,2 = 0,8 ga teng bo’ladi.
3.AA genotipning populyatsiyada takrorlanish darajasi 
q2A - (qA)2 0,82 == 0,64.
4.Aa genotipning populyatsiyada takrorlanish darajasi 
Aa =2q( 1 -q)=2x0;i8x0,2==0,32.
5.Agar dominant geterozigota genotipdagi dominant va retsessiv
76

---

allellami ulaming gomozigota genotiplariga qo’shsak, u holda 
populyatsiyada A = 0,64+0,16 = 0,8; retsessiv allel a = 0,04 + 0,16 — 0,2 
ga teng bo’ladi.
Populyatsiya genetikasiga doir tuzilgan masalalami yechish uchun 
talabalar: a) o’quv qo’llanmadagi populyatsiya ta’rifini;
b)o’z-o’zidan va chetdan chatishadigan populyatsiyalarda belgilaming 
nasldan-naslga o’tishining o ’ziga xos tomonlarini; 
v)Xardi-Vaynberg qonunining mazmunini yaxshi o ’zlashtirgan bo’lishi 
kerak.
Endi populyatsiya genetikasiga doir masala yechish metodikasi 
ustida to’xtalib o ’tamiz.
Masata yechish metodikasi
M asala: a) bir kolbaga 10 juft jigarrang ko’zli (aa) drozafila va 40 
juft qizil ko’zli (AA) drozafila pashshasi joylashtirilgan. Agar bu ikki xil 
drozafila o’zaro chatishadigan bo’lsa, 5-avlodda ular fenotipining o ’zaro 
nisbati qanday bo’ladi? b) aksincha, kolbaga 40 juft jigarrang ko’zli va
10 juft qizil ko’zli drozafila joylashtirilsa-chi?
Yechish:
Agar kolbaga joylashtirilgan drozofllalar tasodifiy chatishadi, deb faraz 
qilsak, Xardi-Vaynberg formulasini tadbiq qilishimiz mumkin.
a)AA genotiplar aa genotiplarga nisbatan 4 baravar ko’p, shuning 
uchun A allelning chastotasi 0,8; 
a
allelniki 0,2 gateng. Ulaming o’zaro 
chatishish natijasi quyidagicha:
o*
I
u
+
o
qA - 0,8
(1- q)a-0,2
qA-0,8
q 2AA - 0,64
q(l - q)A a- 0,16
(1- q) a-0,2
q (l- q) Aa - 0,16
(l-q )2a a - 0,04
q2AA - 0,64; 2q (l-q)Aa-0,32; (1— q)2aa-0,04 hosil bo’ladi.
Bunda: A — allelning chastotasi 0,64 A A + 0,16Aa ga teng; a —
allelning chastotasi 0,04aa+0,16Aa=0,2 ga teng. Demak, keyingi 
bo’g’inda genlaming chastotasi o’zgarmayapti.
b)keyingi tajribada dominant A allelning chastotasi 0,2 ga, retsessiv a 
allelning chastotasi 0,8 ga teng.
Bu holda:
— - I
qA-0,2
(1- q)a— 0,8
qA-0,2
q2AA-0,04
Q (l- q)Aa-0,16
(l-q )a — 0,8
q(l- q)Aa-0,16
(1 - q)2 aa0,64
q2AA— 0,04
2 q (l— q)Aa-0,32
(l-q)2aa— 0,64
77

---

A allelning chastotasi 0,04AA+0,16Aa = 0,2 ga; a-allelning 
chastotasi 0,64aa+0,16Aa=0,8 gateng.
Demak, organizmlar chetdan chatishganda, allel genlar dominant 
va retsessiv bo’lishidan qat’i 
nazar, 
populyatsiyaning keyingi 
bo’g’inlarida ulaming nisbati saqlana boradi.