O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. U. Samadov, D. B. Xoliqulov, M. S. Saidova

 
 
 
 
 
 

---

14 
KIRISH 
«Metallar resinklingi» fanida metall parchalari va chiqindilarini qayta ishlash 
korxonalarining strukturasi, ularning xom ashyo manbalari, chiqindi metallarning 
zamonaviy ahvoli, chiqindi metall niresurslari, davlatning metall fondi va 
metallarni aylanma harakati, xalq xo‘jaligida temir-tersaklarni hosil bo‘lish 
manbalari, ishlatilishi, qo‘llanilishi va ularnilarni ishlatish effektivligi, qora va 
rangli metall parchalari va chiqindilarini klassifikatsiyasi, metall temir-tersaklari 
va ularning chiqindilarini qayta ishlash, yig‘ishni tashkil qilish va birlamchi ishlov 
berish, rangli metallarning va qotishmalarining qirindilarini qayta ishlash, kabel 
temir-tersak va chiqindilariga birlamchi ishlov berish va turli xil chiqindilarni 
qaynoq namlab bo‘laklash, temir asosidagi metall qotishmalar (cho‘yan va po‘lat) 
ni ishlab chiqarish, ularni tasnifi va qayta ishlash, xom ashyoga qo‘yiladigan 
talablar, cho‘yanni turli agregatlarida metall chiqindilarini qayta ishlash, temir 
qotishmasi po‘latni qayta ishlash va eritish materiallari, ikkilamchi mis, alyuminiy, 
qo‘rg‘oshin, qalay, nikel tarkibli temir-tersak va chiqindilarni qayta ishlash, ularni 
qotishmalarini ishlab chiqarish, gidrometallurgik ishlov berish usuli bilan 
ikkilamchi mis, alyuminiy, qo‘rg‘oshin tarkibli temir-tersak va chiqindilarga ishlov 
berish, metall chiqindilarini qayta ishlashni pirometallurgik va gidrometallurgik 
qayta ishlash usullarini istiqbollari va rivojlanishi, hamdo‘stlik va horijiy 
davlatlarda metall chiqindilarini qayta ishlash va uni rivojlanishi, metall parchalari 
va chiqindilarini qayda ishlab chiqarishda ekologiya asoslari to‘g‘risida batafsil 
tushunchalar beriladi. 
« Metallar resinklingi » kursining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 
-
talabalarga metall parchalari va chiqindilarini qayda ishlab chiqarish haqida
ma’lumot berish; 
-
metall parchalari va chiqindilarini qayda ishlab sof metal olish 
texnologiyasi, xom ashyosi, hozirgi ahvoli haqida tasavvur hosil qilish; 
-
ikkilamchi va birlamchi metallurgiya o‘rtasidagi o‘xshashliklar, farqlar, 
o‘zaro aloqalarni, metall chiqindilarini qayda ishlab chiqarishdagi yutuq va 
kamchiliklarini ko‘rsatish; 

---

15 
-
hozirgi kundagi mavjud metall parchalari va chiqindilarini qayda ishlab 
chiqarish korxonalari ahvoli, texnologiyasi bilan tanishtirish; 
-
hamdo‘stlik va rivojlangan horijiy davlatlar metall parchalari va 
chiqindilarini qayda ishlab chiqarish haqida ma’lumot berish; 
-
metall parchalari va chiqindilarini qayda ishlab chiqarishda ekologiya 
asoslarini tushuntirish. 
Xom ashyodagi metallar miqdorini kamayishi, qayta ishlash tannarhini 
qimmatlashishi va metallarga bo‘lgan ehtiyojni o‘sishi, metall parchalari va 
chiqindilarini qayda ishlashni rivojlantirish uchun turtki bo‘ldi. Ko‘pgina xorijiy 
mamlakatlarda oxirgi o‘n yillikda metall parchalari va chiqindilaridan olinadigan
metallar, birlamchi xom ashyodan olinadigan metallarga qaraganda ko‘p ishlab 
chiqarildi. 
Metall parchalari va chiqindilarini qayda ishlab chiqarishda resurslarining 57 
foizini chiqindilar va 43 foizini amortizatsion temir-tersaklar tashkil qiladi. Metall 
chiqindilari xom ashyo resurslari aylanma va tovar resurslariga bo‘linadi. 
Aylanma resurslarga rangli va qora metallar ishlab chiqaradigan korxonalarning 
o‘zida paydo bo‘ladigan va qayta ishlanadigan temir-tersaklar va chiqindilar kirsa, 
tovar resurslarga sotib olingan temir-tersaklar va chiqindilar kiradi.