Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

Xulosa chiqarish shakli 
Formulasi 
Sof ayiruvchi sillogizm 
S - a 

 b 

c 
a - d 

 f 
S - d 

f 

b 

c
Ayiruvchi-qat‘iy 
xulosa 
chiqarish tasdiqlab inkor etuvchi 
modus 
modus ponendo tollens
 
r

q 
r 

q
Ayiruvchi-qat‘iy 
xulosa 
chiqarish 
inkor etib tasdiqlovchi modus 
modus tollendo ponens
 
r

q 

 r 
q
Sof ayiruvchi xulosa chiqarishga misol: 
Xulosa chiqarish asoslarining soniga koʻra bevosita yoki bavosita 
boʻladi. 
Bavosita xulosa chiqarish ikki asosli yoki ikkidan ortiq asosli boʻladi. 
Demak, xulosa chiqarish asoslarining soniga koʻra bevosita yoki ikki 
asosli yoki ikkidan ortiq asosli boʻladi. 
 
Ayiruvchi-qat‘iy xulosa chiqarishning tasdiqlab inkor etuvchi shakliga 
misol: 
Oʻsimliklar bir yillik yoki koʻp yillik boʻladi. 
Daraxtlar koʻp yillik oʻsimlikdir. 
Demak, daraxtlar bir yillik oʻsimlik emas. 
Ayiruvchi-qat‘iy xulosa chiqarishni inkor etib, tasdiqlovchi shakliga 
misol: 
Odamlar hayoli yoki hayosiz boʻladi. 
Mening doʻstlarim hayosiz emas. 
Mening doʻstlarim hayoli. 
Ayiruvchi sillogizmda toʻgʻri xulosa chiqarish uchun quyidagi 
qoidalarga amal qilish zarur: 
1. Ayiruvchi mulohaza tarkibidagi oddiy mulohazalar hajmiga koʻra 
kesishmasligi shart, aks holda xulosa xato boʻladi. Masalan:
SHirinliklar mazali yoki chiroyli boʻladi. 
Bu shirinlik mazali. 
Bu shirinlik chiroyli emas. 

---

413 
SHirinliklar ham mazali, ham chiroyli boʻlishi mumkin. Bunda 
ayiruvchi mulohaza tarkibidagi oddiy mulohazalar bir – birini inkor etmaydi 
va hajmiga koʻra, kesishadi. Shuning uchun xulosa xato. 
2. Ayiruvchi mulohazada muqobillar bir-birini inkor etishi va toʻliq 
koʻrsatilgan boʻlishi shart. 
Burchaklar oʻtkir yoki oʻtmas burchakli boʻladi. 
Bu burchak oʻtkir burchakli emas. 
Bu burchak oʻtmas burchaklidir. 
Xulosaning xato boʻlishiga sabab, ayiruvchi mulohazadagi muqobillar 
toʻliq koʻrsatilmagan, ya‘ni toʻgʻri burchakning mavjudligi e‘tibordan chetda 
qolgan. 
Ayiruvchi sillogizmlardan koʻproq bir necha yechimga ega boʻlgan 
masalalarni echishda, ya‘ni muqobil holatlardan birini toʻgʻri tanlab olishda 
foydalaniladi.