Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vaziri mirzo ulugʻbek nomidagi oʻzbekiston milliy universiteti

SHartli-qat’iy xulosa chiqarish
deb, katta asosi shartli mulohaza, 
kichik asosi oddiy qat‘iy mulohaza boʻlgan sillogizmga aytiladi. Bunday 
xulosa chiqarishning ikkita toʻgʻri (aniq xulosa beradigan) shakli mavjud. 
Uning formulasi quyidagicha: 
Tasdiqlovchi 
modus
– 
modus ponens
Inkor 
etuvchi 
modus
– 
modus tollens
r →q 
r 
q 
r →q 

 q 

 p
1.
 
SHartli mulohazaning natijasini tasdiqlovchi xulosa 
chiqarish:
Agar aqlli boʻlsa, oʻylab gapiradi. 
U oʻylab gapiradi. 
Demak, u aqlli. 
2.
 
SHartli mulohazaning natijasini inkor etib, xulosa 
chiqarish:
Agar me‘yor buzilsa, unda miqdor oʻzgarishlari sifat oʻzgarishlariga 
olib keladi. 

---

411 
Miqdor oʻzgarishlari sifat oʻzgarishlariga olib kelmadi. 
Demak, me‘yor buzilmagan. 
SHartli – qat‘iy sillogizmning xulosasi aniq, chin boʻlishi uchun 
quyidagi holatlarga e‘tibor berish zarur: 
1. SHartli mulohazadagi asosning chinligidan natijaning chinligi, 
natijaning xatoligidan asosning xatoligi mantiqan kelib chiqadi. 
2. SHartli mulohazadagi natijaning chinligi asosning chinligini, 
asosning xatoligi esa natijaning ham xatoligini isbotlamaydi. 
Bu qoidalar buzilganda shartli-qat‘iy sillogizmning xulosasi noaniq 
boʻladi. Xulosa chiqarishning bu shakli formulalarda quyidagicha 
ifodalanadi:
r → q 
q 
ehtimol, r