O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim

§ 55. Parallel tokli o‘tkazgichlarning o‘zaro ta’siri
Tokli o‘tkazgichga magnit maydoni tomonidan ta’sir qiluvchi kuchlarni aniqlash uchun quyidagicha ish yuritamiz. Tokning juda kichik elementiga ta’sir qiluvchi kuch (46.1) formula bilan aniqlanadi. O‘tkazgichning barcha kichik elementlariga ta’sir etuvchi kuchlarning yig‘indisi olinadi, natijada tokli o‘tkazgichga ta’sir etuvchi to‘la kuch topiladi. Agar o‘tkazgich to‘g‘ri chiziqli bo‘lsa, maydon bir jinsli bo‘lsa, u vaqtda formula (46.1) chekli uzunlik qismiga ta’sir etuvchi kuch F ni quyidagicha yozish mumkin:

F= [llB] (55.1)

Misol sifatida ikkita parallel uzun tokli o‘tkazgichning o‘zaro ta’sir kuchini hisoblaymiz. 1-chi va 2-chi o‘tkazgichdagi tok kuchlarini I₁ va I₂ bilan belgilasak, o‘tkazgich orasidagi masofani b bilan belgilasak (86- rasm) 1-chi o‘tkazgichning 2-chi o‘tkazgichning uzunligi 𝑙 qismiga ^{ta’sir qiluvchi kuch F}12 ^{ni hisoblaymiz. 1-o‘tkazgichning 2-o‘tkazgich} joylashgan nuqtalaridagi maydon induksiyasi kattaligi jihatdan teng va yo‘nalish jihatdan qarama-qarshi bo‘lib, formula (55.1) bilan aniqlanadi. ^{Shuning uchun F}12 ^{kuch uchun (55.1) formula o‘rinlidir. F}12 ^{= [l}2^{lB] va}

I₂ l bilan ^→ o‘rtasidagi burchak /2 ga teng ekanligini hisobga olsak,

kuchning absolyut qiymati uchun F₁₂ = I₂ lB ga ega bo‘lamiz.



86-rasm

(48.4) dan ^→ ning qiymatini qo‘ysak, I ni I₁ ga almashtirsak, oxirida quyidagi ifodaga ega bo‘lamiz:

F₁₂ 

₀ 2I₁I₂l

4b
(55.2)

F₁₂ kuch 1- o‘tkazgichga tomon yo‘nalgan bo‘ladi, agar I₁ va I₂ toklar bir xil yo‘nalishga ega bo‘lsa, ya’ni ular tortishadi (90a)-rasm), agar toklarning yo‘nalishi qarama-qarshi bo‘lsa, ular itarishadi. (90b)-rasm). Shunday qilib, bir xil yo‘nalgan parallel toklar bir biriga tortishadi, qarama-qarshi yo‘nalishda (antiparallel) bo‘lsa bir biridan itariladi.

Formula (55.2) XB sistemasida tok kuchining birligini aniqlashda qo‘llaniladi. Agar I₁ = I₂=1A, b=1m bo‘lsa F₁₂/l=2₀/4 bo‘ladi. Shunday qilib, 1 amper tok kuchi shunday tok kuchiki, uzun parallel o‘tkazgichlardan o‘tganda o‘tkazgichning uzunlik birligiga 2₀/4 yoki (55.2) ga ko‘ra 2*10^-7 N/m kuchni hosil qiladi.