O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim

§ 56. Magnit maydonining tokli o‘tkazgichga ta’siri
Endi magnit maydonining yopiq tokli konturga ta’sirini o‘rganamiz. Bir jinsli magnit maydoniga joylashtirilgan ACDE tokli ramkaga ta’sir etuvchi kuchni hisoblaymiz. Ramka tomonlari AC=DE=a va CD=EA=b. Undagi tok kuchi I va ramka shunday yo‘nalganki, AC va DE tomonlari magnit induksiya chiziqlariga perpendikulyardir. Ramkaning magnit

moment vektori P magnit maydon induksiyasi vektori ^→ bilan  burchak

hosil qiladi (91-rasm)

Ramka tomonlariga ta’sir qilayotgan kuchlarni (55.2) bilan aniqlaymiz. Ramka tomonlariga ta’sir qilayotgan kuchlarning yo‘nalishini hisobga olsak, uning absolyut kattaliklari mos ravishda quyidagiga teng:

F_AC= F_DE= IaBsin/2=IaB

F_CD= IbBsin(/2-)=IbBcos (56.1) F_EA =IaBsin(/2+)= IbBcos=F_CD

Bularning yo‘nalishi 91-rasmda ko‘rsatilgan.

91. 
    rasm
    

Shuni qayd etamizki, yig‘indi kuch nolga teng, chunki kuchlar kattaligi jihatdan teng va yo‘nalishi jihatdan qarama-qarshidir:

F_AC+ F_DE+ F_DC+ F_EA=0 (56.2)

Demak, ramkaning massa markazi qo‘zg‘almas bo‘lib qoladi, agar u dastlab qo‘zg‘almas bo‘lgan bo‘lsa. Endi O₁ O₂ o‘qqa nisbatan kuch momentini hisoblaymiz. (Ramka tomonlari AC va DE ga parallel o‘tgan o‘qqa nisbatan) M_AC, M_DE, M_CD va M_EA larning absolyut qiymatlarini ^M=F^{d formulaga asosan hisoblaymiz, bu yerda F}^{-kuchning tekislikka} perpendikulyar bo‘lgan o‘qqa proyeksiyasi, d-uning yelkasi. F_CD va F_EA kuchlar o‘q bo‘ylab yo‘nalgani uchun uning perpendikulyar proyeksiyalari nolga teng bo‘ladi, M_CD= M_EA=0 va F_AC hamda F_DE kuchlar o‘qqa perpendikulyar bo‘lgan tekislikda yotadi. Ular bir xil absolyut kattalikka (56.1) ega bo‘ladi va yelkalari d= bsin/2 (91b)- rasm). Shuning uchun M_AC=M_DE=IaB bsin/2. Bu momentlar bir xil yo‘nalishda ta’sir qiladi (91-rasm, ikkala moment ramkani soat strelkasiga teskari yo‘nalishda aylantiradi). Yig‘indi momentning absolyut qiymati ular momentlar absolyut qiymatlari yig‘indisiga teng:

M=M_AC +M_DE=2M_AC= IabBbsin (56.3)

a*b=S bo‘lgani uchun, S -ramka yuzasi, I*S=P ramkaning magnit momenti u vaqtda M=PB sin.

Kuch momentini vektor shaklda yozsak: