O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim

^{O‘ZBEKISTON} RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS

TA’LIM VAZIRLIGI

O.Quvondiqov, I.Turdibekov, N.Xoldorov

ELEKTROMAGNETIZM
O‘zbekiston Respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan ishlab chiqarish va texnika sohasi yo‘nalishlarining

talabalari uchun o‘quv qullanma sifatida tavsiya etilgan

Samarqand – 2013 “Zarafshon” nashriyoti DK

Elektromagnitizm. O.Quvondiqov, I.Turdibekov, N.Xoldorov. “Zarafshon” nashriyoti DK. Samarqand – 2013. -268 bet.
УДК: 811.512.133-7

ББК: E. 148
Ma’sul muharrir: f.-m.f.d., professor O. Q. Quvondiqov.
Taqrizchilar: B. Eshpo‘latov, fizika-matematika fanlari doktori, professor

O‘.T. O‘sarov fizika-matematika fanlari nomzodi, dotsent

Ushbu o‘quv qo‘llanma oliy o‘quv yurtlarining texnika va qurilish, hamda universitetlarning elektronika va mikroelektronika bakalavr yo‘nalishida ta’lim olayotgan talabalari uchun mo‘ljallangan. Shuningdek, bu qo‘llanmadan oliy o‘quv yurtlarining texnika va boshqa barcha mutaxassisliklarida ta’lim olayotgan talabalari ham foydalanishlari mumkin.

O‘quv qo‘llanma mualliflarning qator yillar davomida Samarqand davlat unversitetining fizika fakulteti va Samarqand arxitektura-qurilish institutining barcha yo‘nalishdagi mutaxassisliklarida o‘qilgan ma’ruzalar asosida yozilgan.

M.Ulug‘bek nomidagi Samarqand davlat arxitektura va qurilish instituti ilmiy kengashining 2012 yil 1 martdagi 6-sonli yig‘ilish qaroriga asosan nashrga tavsiya etilgan.
ISBN 978-9943-385-38-2

© O. Q. Quvondiqov, I. T. Turdibekov, N. X. Xoldorov

© “Zarafshon” нашриёти ДК

Mundarija

	So‘z boshi……....……….………………………………….	8
	Kirish……….....…….......………………………………….	9
I bob.	VAKUUMDA ELEKTROSTATIK HODISALARNING ASOSIY QONUNLARI……………………………….......
		12
§ 1.	Elektr zaryadi. Zaryadning diskretligi. Elektr zaryadining saqlanish qonuni…………………………………………….
		12
§ 2.	Kulon qonuni………………………………………………..	14
§ 3.	Elektr maydon kuchlanganligi……………………………...	15
§ 4.	Nuqtaviy zaryad maydonining kuchlanganligi…………......	17
§ 5.	Superpozitsiya prinsipi. Nuqtaviy zaryadlar tizimining maydon kuchlanganligi…………………………………......
		17
§ 6.	Kuchlanganlik oqimi……………………………………......	19
§ 7.	Gauss teoremasi va uning elektr maydonlarni hisoblashda qo’llanilishi……………………………………………….....
		21
§ 8.	Gauss teoremasining differensial ko‘rinishi………………...	28
II bob.	ELEKTROSTATIK MAYDONNING POTENSIALI….	33
§ 9.	Zaryadni elektrostatik maydonda ko‘chirilganda bajarilgan ish…………………………………………….......................
		33
§ 10.	Elekrostatik maydon kuchlanganlik vektorining sirkulyatsiyasi.........................................................................
		34
§ 11.	Potensial. Nuqtaviy zaryad va zaryadlar tizimi maydonlarining potensiali......................................................
		35
§ 12.	Potensiallar ayirmasi..............................................................	37
§ 13.	Kuchlanganlik bilan potensiallar ayirmasi o‘rtasidagi bog‘lanish…………………………………………………...
		38
§ 14.	Ekvipotensial sirtlar haqida tushuncha……………………..	40
III bob.	O‘TKAZGICH ELEKTROSTATIK MAYDONGA JOYLASHTIRILGANDA RO‘Y BERADIGAN HODISALAR………………………………........................
		44
§ 15.	Zaryadning zichligi………………………………………....	44
§ 16.	Tashqi elektr maydonidagi o‘tkazgich……………………...	46

§ 17.	Elektr sig‘imi…………………………………………….....	49
§ 18.	Kondensator. Kondensatorlar sig‘imi……………………....	50
§ 19.	Zaryadlangan kondensator energiyasi……………………....	52
§ 20.	Elektrostatik maydon energiyasining zichligi……………....	53
IV bob.	DIELEKTRIKLARDAGI ELEKTROSTATIK HODISALAR………………………………........................
		56
§ 21.	Elektr dipol va uning elektr maydoni……………………....	56
§ 22.	Elektrostatik maydondagi dipol………………………….....	59
§ 23.	Dielektrikning tuzilishi haqida umumiy tassavurlar………..	60
§ 24.	Dielektrikning qutblanishi………………………………......	61
§ 25.	Qutblanish zaryadlari…………………………………….....	64
§ 26.	Modda bo‘lgan holda elektrostatik maydon………………...	66
§ 27.	Elektr siljish vektori. Dielektrik singdiruvchanlik. Dielektriklar uchun Gauss teoremasi…………………….....
		66
§ 28.	Ikkita dielektrik chegarasida kuchlanganlik va induksiya chiziqlarining sinish qonuni………………………………...
		69
§ 29.	Kristallarning dielektrik xususiyati………………………....	71
V bob.	DOIMIY ELEKTR TOKI VA UNING QONUNLARI…	74
§ 30.	Elektr toki haqida umumiy tushunchalar va tokning turlari………………………………………………………..
		74
§ 31.	Tok kuchi va tok zichligi.......................................................	76
§ 32.	Tashqi kuchlar, elektr yurituvchi kuch va kuchlanish...........	78
§ 33.	Doimiy tok qonunlari……………………………………....	81
§ 34.	Om va Joul-lens qonunlarining differensial ko‘rinishi..........	83
§ 35.	Tarmoqlangan zanjir uchun Kirxgof qoidalari.......................	85
VI bob.	VАKUUMDА, METALLARDA VA GAZLARDA ELEKTR TOKI………………………………....................
		90
§ 36.	Vаkuumdа elеktr tоki. Tеrmоelеktrоn emissiya. Metallardan elektronning chiqish ishi....................................
		90
§ 37.	Elеktrоn lаmpаlаr vа ulаrning qo‘llаnilishi………………....	93
§ 38.	Kоntаkt pоtеntsiаllаr fаrqi………………………………......	99
§ 39.	Tеrmоelеktrik hоdisаlаr vа ulаrning qo‘llаnilishi………......	101
§ 40.	Mеtаllаrdа elеktr tоkning tаbiаti……………………………	105
§ 41.	Mеtаllаr elеktr o‘tkаzuvchаnligining klаssik elеktrоn

	nаzаriyasi…………………………………………………....	106
§ 42.	Gаzlаrdа elеktr tоki…………………………………………	108
§ 43.	Plаzmа hаqidа tushunchа. Plаzmаning elеktr o‘tkаzuvchаnligi…………………………………………….
		111
VII bob.	MAGNIT MAYDONI VA UNING XARAKTERISTI- KALARI………………………………................................
		114
§ 44.	Magnitostatikaning asosiy qonunlari va uning elektrostatika qonunilari bilan o‘xshashligi..................................................
		114
§ 45.	Doimiy tokning magnit maydoni…………………………...	126
§ 46.	Magnit maydon induksiya vektori…………………………..	127
§ 47.	Bio-Saavar-Laplas qonuni…………………………………..	130
§ 48.	To‘g‘ri tokli o‘tkazgichning magnit maydoni……………....	131
§ 49.	Aylanma tokning magnit maydoni……………………….....	134