O'zbekiston respublikasi oliy va orta mahsus ta’lim vazirligi

Mikroskopda ko‘rish texnikasi. Mikroskop bilan ishlaganda tarqoq kunduzgi yorug‘lik yoki suniy yoruqlikdan foydalanish mumkin. Zamonaviy mikroskoplarda yorug‘lik manbasi mikroskopni asosiga o‘rnatilgan. MBI-1, MBR-

0. 
   MBR-3 va boshqa mikroskoplarda bunday moslama yo‘q. Shu sababli sun’iy yoritish uchun maxsus yoritkichlar ishlatiladi.
   

Mikroskop bilan ishlash muayyan malakaga ega bo‘lishni talab etadi. Shuning uchun uni ishlatishdan oldin mikroskopdan foydalanish qoidalarini o‘zlashtirish lozim. Mikroskopni g‘ilofdan chiqarayotganda bir qol kerak. Mikroskopni qiyshaytirish mumkin emas. Chunki bunda okulyar tubusdan tushib ketishi mumkin.
Ish stolida mikroskop, stolni chetidan 3-5 sm masofada turishi kerak. Ishni boshlashdan oldin yumshoq quruq latta bilan, barmoqlarni linzaga tegizmasdan, mikroskopning mexanik optik qismlaridagi chang tozalaniladi. Mikroskopning ko‘rish maydonida to‘g‘ri yorug‘lik xosil qilinadi.
Revolyer yordamida kattalashtirish darajasi x8 bo‘lgan obektiv maxkamlanadi. Revol’ver prujinasi chiqillagan chiqarsa va yengil taqalsa, obektiv optik o‘q bo‘ylab o‘rnatilagn xisoblanadi. Makrometrik vint yordamida obektiv buyum stolidan 0,5 -1 sm masofaga tushiriladi. Iris diofragma to‘liq ochiladi va kondensor taqalguniga qadar ko‘tariladi. Okulyar qaraladi va ko‘zguni burib, yorug‘lik manbasidan tushayotgan yorug‘lik nurlari iris diofragmaning tuynukchasi orqali obektivga yo‘naltiriladi. Agar to‘g‘ri yoritilsa mikroskopni ko‘rish maydoni yaxshi va bir tekis yoritilgan doira shaklida bo‘ladi. Bo‘yalgan preparatlarni mikroskopda ko‘rishda kondensorning yuqoridagi linzasi buyum stolchasi satxida joylashgan bo‘ladi. Bo‘yalmagan preparatlarni ko‘rayotganda kondensorni tushirish va iris diofragmani yopish yo‘li bilan xoxlagan yoritilish darajasiga moslanadi.

447



Tayyorlangan preparat buyum stolchasi ustiga qо‘yiladi va qisqichlar bilan maxkamlanadi. Kattalashtirish darajasi x8 bо‘lgan obektiv yordamida bir nechta to‘rish maydoni kuzatiladi. Buyum stolchasi yon tomonida joylashgan vintlar bilan suriladi. Preparatning tadqiqot uchun zarur qismi toTish maydonining markaziga jrylashtiriladi. Tubus toTariladi va revol’verni aylantirish уо‘Н bilan x40 yoki x60

51. 
    obektiv о‘гш^Шг Yon tomonidan kuzatgan xolda tubus obektiv bilan birga makrometrik vint yordamida preparatga tekkunga qadar tushuriladi. Okulyarga qaraladi va tubus tasvir konturlari to‘rulgunga qadar juda sekinlik bilan ^‘tariladi. Mikrometrik vintni u yoki bu tomonga aylantirish уо‘Н bilan, lekin bunda u toTiq bir oborotdan ortiq buralmasligi lozim, aniq fokusirovka olinadi. Agar mikrovintni burayotganda qarshilik sezilsa u oxirigacha yotgan toTadi. Bunday hollarda vint teskari tomonga bir-ikki to‘liq oborot buraladi, makrovint yordamida yana tasvir topiladi va makrovint bilan ishlashga о‘йШг Mikroskopda ^rayotganda ikkala to‘zni xam ochib ishlashga va ulardan navbati bilan almashib foydalanish lozim. Chunki to‘zlar kamroq charchaydi.
    

Immersion obektivlar bilan ishlaganda preparatga uncha katta bо‘lmagan immersion yog‘ tomchisi tomiziladi. Revol’verni burib markaziy optik о^ Ьо‘у^Ь x90 yoki x100 li immersion obektiv о‘rnatiladi. Kondensor taqalgunga qadar yuqoriga ^‘tariladi. Iris diofragma toTiq ochiladi. Yon tomonidan kuzatgan xolda, makrometrik vint yordamida tubus obektiv moyga botguncha, linza preparatning buyum oynasiga tekkunga qadar, tushuriladi. Bu frontal linza qо‘zg‘alib ketmasligi va shkastlanmasligi uchun juda ehtiyotkorlik bilan amalga oshirilishi lozim. Shundan keyin, okulyarga qaragan holda, makrometrik vintni о‘zitomonga juda sekinlik bilan burash va tubusni obekt konturi ^‘mnguniga qadar toTarish kerak. Bunday immersion obektivdagi Ьо^ ishchi masofa 0,1 - 0,15 mm ga teng ekanligini unitmaslik lozim. Sо‘ngra mikrometrik vint yordamida aniq fokusirofka olinadi. Stolchani yon tomnidagi vintlar yordamida surib preparatda bir necha to‘rish maydonlari ^riladi.
Immersin obektiv bilan ishlab bо‘lgandan sо‘ng, tubus ^‘tariladi, preparat chiqarib olinadi va obektivning frontal linzasi avval quruq yumshoq latta salfetka bilan, keyin esa toza benzin sal namlangan xuddi shunday salfetka bilan artiladi. Linza sirtida yog‘ qoldiqlarini qolishi mumkin emas. Chunki u chang о‘tirishiga imkon beradi va vaqt о‘^Ы bilan mikroskop optikasining shikastlanishiga olib kelishi mumkin. Ish tugagandan sо‘ng preparatni ish stolchasidan olish, kondersolni tushurish, tubusdagiga x8 li obektivni qо‘yish va mikroskopni g‘ilofga solish yoki pleksiglaz yoki shisha yopqich bilan о‘шЬ qо‘yish lozim.

448

2-AMALIY MASHG‘ULOT

MIKROSKOPLARNING TURLARI BILAN TANISHISH