|
ko‘payadi: 1. Vegetativ.2. Jinssiz.3. Jinsiy.
Vegetativ ko‘payishda zamburug‘ mitseliylari bo‘laklarga bo‘linadi. Mitseliyning bo‘lagi o‘sib, mustaqil individlarga aylanadi. Atrof muhitning noqulay sharoitida zamburug‘ mitseliysi boshqa shakllarda (xlamidosporalar, oidiyalar, sklerotsiylar va rizomorflar) vegetativ ko‘payadi.
Jinssiz ko‘payish ekzogen (tashqi) konidiya sporalar yordamida o‘tadi. Ekzogen sporalarga konidiya va konidiya bandlar kiradi. Konidiya bandidagi xujayra yumaloqlanib, nozik tizmaga o‘xshash zanjir hosil qiladi. Bundan tashqari endogan (ichki) sporalar yordamida ham jinssiz ko‘payish bo‘ladi. Endogen sporalarga zoosporangiy va sporangiy kiradi. Sporangiy sharsimon bo‘shliq bo‘lib, uning ichida xaraktsiz sporalar to‘plami bo‘ladi.Bu sporalar yetilganda tashqariga chiqib, tarqaladi. Zoosporangiy esa kolbasimon bo‘shliq bo‘lib, uning ichida harakatli sporalar(bitta yoki ikkita xivchinli zoosporalar) to‘plangan bo‘ladi, qulay sharoitda bu zoosporangiylar tashqariga chiqib tarqaladi va o‘simliklarni zararlaydi.
Jinsiy ko‘payish: Bunda ikki hujayralaming qo‘shilishi natijasida sporalar xosil bo‘ladi.
Planagomiya - ikki xil gameta qo‘shilishi natijasida xarakatlanuvchi xivchinli planozigota yoki sista hosil bo‘ladi. Xitridiomitsetlar sinfiga mansub zamburug ‘lar ana shu yo ‘l bilan ko ‘payadi.
Oogamiya - Bunda ikki hujayra otalik - anteridiy va urg‘ochi -ooganiy qo ‘shiladi. Bunda oosporalar hosil bo ‘ladi.Bu jarayon oogamiya deyiladi. Oosporalar tuproq va o ‘simlik qoldiqlarida saqlanadilar.
Zigomiya - bunda morfologik jihatdan bir xil bo‘lgan mitseliylarning qo ‘shilishi natijasida zigospora hosil bo ‘ladi.
Askomitsetlarning ko‘payishi - ikki hujayra, otalik - anteridiya va urg‘ochi arxikarplarning qo’shilishidir. Bu jarayon yakunida sporali xaltachalar (askosporalar) hosil bo ‘ladi
Bazidiomitsetlarning ko ‘payishi - ikki xil mitseliy, ya ’ni birlamchi, ya ’ni gaploidlarning qo ‘shilishi natijasida diploid mitseliy hosil bo ‘ladi. Diploid mitseliydan ikki yadroli o ‘simta-bazidiya hosil bo ‘ladi. Bu yadrolar bo ‘linib, 4 ta yadro paydo bo ‘ladi. Bazidiyalar ustida 4 ta bir hil o ‘simta hosil bo ‘ladi. Bo ‘lingan yadrolar har biri ana shu o ‘simtalarga o ‘tadi va bazidiospora ho sil qiladi.
Mog‘or zamburug‘lari tuzilishi. Mog‘or zamburug‘lari faqat havo bor joyda rivojlanadi. Shuning uchun mog‘orlar substrat yuzasida o‘sadi. Masalan, choy, non, yog‘, murabbo va boshqa mahsulotlar yuzasida o‘sadilar. Ko‘pchilik mog‘orlar ferment, organik kislota, antibiotik, vitamin va hakazolarni olishda qo‘llaniladi. Ko‘pchilik mog‘orlar oziq-ovqat, yog‘och, sanoat mahsulotlarini aynitadi. Mog‘orlarning sporalari yuzlab va minglab havoda uchib yuradi. Mog‘orlarning sporalari namlangan mahsulotlarga tushib, o‘sib, rivojlanib mahsulotni aynitadi. Bir burda nonni suvga tekkizib qoldirilsa, bir necha kunda mog‘orlaydi.
Mog‘orlarning tanasi ingichka iplar to‘qilmasi mitseliydan tashkil topgan.
292
Alohida ipchalari gifalar deb ataladi. Ba’zi mog‘orlarning mitseliysini har tomonga o‘sib, shoxchalanib ketgan gifalarida to‘siq (septalanmagan mitseliy)lar bo‘lmaydi, shuning uchun ular bir hujayrali mog‘orlarga kiradi.
Boshqa mog‘orlarda esa gifalari to‘siq (septalangan mitseliy)lar bilan alohida hujayralarga bo‘lingan. Ular ko‘p hujayrali zamburug‘lar deb ataladi. Gifalarning yo‘g‘onligi 1-15 mikrongacha bo‘ladi. Gifalar shoxchalarining uchlari bilan o‘sib, substratni o‘rab olib, undan oziqa moddalarini so‘rib oladi. Ko‘pchilik mog‘orlarning havo mitseliysida sporalar hosil bo‘ladi. Tuzilishi bo‘yicha mog‘or hujayrasi boshqa mikroorganizmlar hujayrasidan katta farqi yo‘q va tarkibida 1 -2 yoki bir necha yadrosi bo‘ladi.
Mog‘or zamburug‘lari turli ko‘payish usullari bilan ajralib turadi. Ko‘pincha ular sporalari bilan ko‘payadilar. Spora o‘sib, gifa hosil qiladi va shoxchalanib ketadi. Ammo, mitseliydan uzilgan har bir qismidan ham mog‘or o‘sib rivojlanaveradi. Ba’zi mog‘orlar oidiyalar yordamida to‘payadi. Gifalar alohida hujayralarga to‘kilib ketishi natijasida oi diyalar hosil Yo‘a Sporalar jinsli va jinssiz usul bilan ta‘payishda xizmat qiladilar. Jinssiz usul bilan ta‘payishda sporalar maxsus tuzilishi bilan boshqa gifalardan farq qiladigan gifalarda hosil bo‘ladilar. Sporalar shu gifalarning yuqorisida hosil Bo’lib konidiyalar deb nomlanadi.
Konidiyalarni ko’tarib turgan gifalar esa konidiya tashuvchi deyiladi. Ba’zi zamburug‘larda sporalar gifalarning o‘rtasidagi ancha kattaroq yumaloq hujayrada - sporangiyda hosil bo’ladi. Sporangiyni ko’tarib turgan gifa sporangiy tashuvchi deb nomlanadi
Mog‘orlar jinsiy yo‘l bilan ham ko‘payadi. Bunda ko‘rinishi bir xil bo‘lgan ikki hujayra - sporalar qo‘shilib zigota yoki zigospora hosil qiladi.
Agar biri katta, ikkinchisi kichikroq sporalar (erkak va ayol hujayralar) qo‘shilsa oospora bunyod bo‘ladi. Zigospora va oosporadan mog‘or mitseliysi rivojlanadi.
Zamburug‘larni sinflarga ajratish quyidagi asosiy belgilar majmuasidan foydalanishga asoslangan: zamburug‘gni rivojlanish siklida harakatlanuvchi xivchinlarining turlari, soni, tuzilishi, joylashishi, jinsiy ko‘payish sporalarining o‘sishi, rivojlanish xususiyatlari, jinsiy va jinssiz ko‘payish jarayoni, hujayra devorining tarkibi.
Mog‘or zamburug‘lari 6 ta sinfni - xitridiomitsetlar, oomitsetlar, zigomitsetlar, askomitsetlar, bazidiomitsetlar, deyteromitsetlarni o‘z ichiga oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
