O'zbekiston respublikasi oliy va orta mahsus ta’lim vazirligi

Murakkab viruslarga gripp, gerpes, gepatit, onkogen viruslar, qutirish, ensefalit, qizilcha kasalliklarini yuzaga chiqaruvchi viruslarni misol qilishimiz mumkin.
Virus kapsidi hujayraning retseptoriga bog‘lanib, virusni hujayra ichiga kirishiga yordam beradi. Virusning virion qismi oqsil qobiqli bo‘lib, virus nuklein kislotasini hujayraga kirganda fermentlardan himoya qiladi. Viruslarda nuklein kislotadan DNK yoki RNK bo‘ladi. DNK li viruslarga ko‘pincha bakteriofaglar, hayvon va odam viruslarini misol qilishimiz mumkin. 0‘simlik viruslarini ko‘pchiligi RNKli viruslardir. Lekin ba’zi hayvon va odam viruslari RNKli viruslardir. Masalan, gripp, onkogen viruslar (rak chaqiruvchi viruslar) RNKli viruslardir. Onkogen virusida ikkita RNK bo‘ladi.

285

Мураккао л ирус. i up шнмча кооньки ка



I ушцх<(аид||)

ч /

1. 
   rasm. ViniilaroniH: дщаугз nmlisiu
   

Virusning hujayraga kirishi. Asosan hayvon viruslari hujayraning ichiga kapsidi bilan kiradi, bakteriofaglarning kapsidi esa hujayra tashqarisida qoladi. DNK tutuvchi ko‘pchilik viruslar hujayra ichiga kirgandan so‘ng, uning DNKsi hujayra DNKsiga ulanadi. RNK tutuvchi viruslar (masalan onkogen virusi)ning ba’zilari hujayra ichiga kirgach, o‘zining RNKsidan virus DNKsini sintezlaydi (bu jarayon teskari transkripsiya deyiladi va teskari transkriptaza-revertaza fermenti yordamida amalga oshadi) va hosil bo‘lgan virus DNKsi hujayra DNKsiga ulanadi. Hayvon viruslari hujayra retseptoriga bog‘lanib, hujayraning ichiga kiradi. 0‘simlik, zambrug‘ va bakteriya viruslarining hujayra ichiga kirishi birmuncha qiyin. Chunki, bakteriya, zamburug‘ va o‘simlik hujayralarining devori qalin bo‘ladi. Asosan viruslar o‘zining kapsididagi maxsus oqsillari yordamida o‘ziga kerakli hujayra oqsil

• 
  retseptoriga bog‘lanadi. Virus aynan o‘zi birika oladigan hujayra retseptoriga bog‘lanadi. Boshqa turdagi hujayraga bog‘lana olmaydi. Bu jihatdan virus «tanib olish» xususiyatiga ega. Masalan «A, B, C, D, E» gepatit viruslari aynan jigar hujayralarining ichiga kira oladi va ular ichida ko‘paya oladi.
  

Bundan tashqari ba’zi hollarda hujayra tashqarisidagi suyuqlikdan hosil bo‘lgan pinotsitoz vakuolalar orqali virus hujayraning ichiga kirishi mumkin. Hujayra xromosomasiga ulangan virus DNKsi virusning RNKsini sintezlaydi. Sintezlangan virus RNKsi yadrodan sitoplazmaga chiqadi va hujayra ribosomalarida virusning oqsil - kapsidini sintezlaydi. Ayrim hollarda virus nuklein kislotasi hujayra

286

xromosomasiga ulanib, virusning RNKsini va kapsidini sintezlamasdan yashirin

holatda bo‘ladi. Agar hujayraga biror-bir ta’sirlar, masalan ultrabinafsha nurlar,
rentgen nurlari, kimyoviy moddalar, narkotik moddalar ta’sir qilsa, virus DNKsidan
virus RNKsi ikki zanjirli RNKli onkogen virusining hujayra retseptoriga bog‘lanib
hujayra ichiga kirishi. 17 virus oqsillari sintezlanadi. Virus DNKsi ham ko‘payib,
o‘ziga o‘xshash vims zarrachalarini hosil qiladi
вирусных инфекций
ЭицФфапик
МФИЙИГИТ овчая простуда — | . имф«кимм

•