O’zbекisтоn rеspubliкаsi оliy vа o’rта махsus та’liм vаzirligi

QIZIRIQ IQTISODIYOT KOLLЕJI



“TASDIQLAYMAN”

O`IBDO`:________ K.ESHPO`LATOV
^{“______” ________________20___ yil (Imzo)}
“____” ______________ 20__ yil






Fan: Tarmoqni administratorlash (O`A)


Dars mavzusi: ___________________________________________________
Dars maqsadi:
1.Tarbiyaviy: Mustaqil ishlashni o’rganish.
2.Ta’limiy:. Kompyuter tizimining unimdorligini tahlil qilish bo’yicha
bilim va amaliy ko’nikmalarga larga ega bo’lish .
3.Ilmiy: Kompyuter tizimining unimdorligini mustaqil o’rnatish.


Dars turi: O’QUV AMALIYOTI III - bosqich 4-15 guruhi uchun.
Ajratilgan vaqt: (80 daqiqa)
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.N.Toyloqov “Informatika ” T.2002
2.N.Sodiqova Prefariya va ofis qurilmani ta`mirlash . Toshkent “ILM ZIYO” 2012 yil
3.Sh .Razzaoqv Dasturlash . Toshkent “ILM ZIYO” 2011 yil
O`QUV JARAYONI REJASI

№	Ta’lim bosqichlari	Ajratilgan vaqtning taqsimoti	Ta’lim beruvchining faoliyati	Ta’lim oluvchining faoliyati	Ta’lim vositalari	Ta’lim uslubi
1	Tayyorgarlik	15 daqiqa	Davomatni aniqlash va talabalarning tayyorgarligini tekshirish.	Amaliyot uchun zarur bo’lgan o’quv qurollarini tayyorlash	Kompyuter va ofis jihozlari, kodoskop, chizmalar, jadvallar, kitoblar, plakatlar, rasmlar.	Aralash
2	Kirish	40 daqiqa	Yangi mavzuni tushuntirish	Savol-javovlarda ishtirok etish.		Ma’ruza
3	Asosiy qism	10 daqiqa	Berilgan topshiriqlarning bajarilishini nazorat qilish.	Berilgan topshiriqlarni bajarish amaliyot rahbariga taqdim etish.		Mustaqil ishlar
4	Yakuniy qism	15 daqiqa	Berilgan topshiriqlarni tekshirish va talabalarni baholash.	Bajarilgan topshiriqlarni to’liq amaliyot rahbariga taqdim etish.		Bahs-munozara

O’quv amaliyoti rahbari: / __________ / M.To`xtashev

48 mavzu: Foydalanuvchilarni blokirovkalash va ularni bazadan uchirib tashlash
Boshqaruvchi ayrim xollarda ma’lum foydalanuvchini tarmoqdan foydalanish xukukidan maxrum etishi uchun shu foydalanuvchini blokirovkalash yoki umumiy bazadagi foydalanuvchilar ruyxatidan uchirib tashlash bilan amalga oshirishi mumkin.
Blokirovkalash
Bazadagi xisobotda ma’lum bir foydalanuvchi blokirovka qlinsa xam u bazada turgan bo`ladi va foydalanuvchi tarmoqdan foydalana olmaydi. Foydalanuvchi uchun tarmoqdan foydalanish zarur emas deb xisoblansa boshqaruvchi uning xisob varagini tarmoqdan uchirib tashlashi mumkin. Windows NT Server da User Manajer programmasi blokirovkalash programmasi xisoblanadi. Buning uchun foydalanuvchining xisob varagi ustida 2 marta bosiladi va Account Disabled bayrogi urnatib OK bosiladi. SHundan sung foydalanuvchi tarmoqdan foydalana olmaydi.
Foydalanuvchini yuk kilish ( yoki uchirib tashlash )
Tarmoqdan foydalanuvchi xakidagi ma’lumotni uchirib tashlash orqali foydalanuvchini tarmoqdan foydalanish xukukidan maxrum qlinadi. Foydalanuvchini quyidagi xolda tarmoqdan uchirib tashlash mumkin:
- Foydalanuvchi tarmoq ulangan tashkilotdan ishdan bushatilgan bo`lsa;
- Tarmoqdan foydalanuvchi uchun belgilangan vaqt tugagan bo`lsa;
- Ma’lum tashkilot ichida foydalanuvchining ish urni uzgargan bo`lsa; ( bunday xolda uning shu tarmoqdan foydalanish imkoniyatidan maxrum etish lozim )
Foydalanuvchini tarmoqdan foydalanish xukukidan maxrum etish oson: Windows NT Server da User Manajer for Domains programmasi uchiruvchi programma xisoblanadi. Buning uchun foydalanuvchining xisobot fayli ustidan ikki marta bosiladi va Delete klavishasi bosiladi. Siz chindan xam xisobot faylini uchirib tashlamokchimisiz yozuvi chikadi, OK klavishasini bosilganda xisobot fayli yukoladi.
Tarmoqning ish faoliyatini boshqarish
Tarmoq ulangandan sung tarmoq boshqaruvchisi uning effektiv ishlayotganligini tekshirib kuradi. Buning uchun boshqaruvchi tarmoqning ish jarayonida unga ta’sir etuvchi barcha faktorlarni urganadi va ularni bartaraf etish choralarini kuradi. Tarmoqdagi nosozliklarni boshqarish quyidagilarga bog`liq:

• 
  Tarmoqning ish faoliyatini olib boruvchi ishlovchi xodimlarning professionalligiga;
  
• 
  Tarmoqni rivojlantirish uchun sarflanadigan mablagning miqdoriga;
  
• 
  Tarmoq orqali olinadigan daromadning foydaligiga
  

10, 12 kompyuterdan iborat tarmoqni bir inson tomonidan boshqariladi, ammo global tarmoqlarni boshqarishda ma’lum malaka va kunikmasi bulgan, shuningdek javobgarlikni xis etadigan xodim boshqarishi lozim.

Tarmoqni boshqarishning zaif joylari

Tarmoqda ma’lum bir operatsiyalarni olib borishda bir nechta jixozlarni birgalikda ishlatish orqali amalga oshirish mumkin.
Xar bir moslama uz ishini ma’lum vaqt davomida olib boradi.Agar ma’lum bir moslama uz ishi jarayonida ko`p vaqtni talab etsa tarmoqdan foydalanishda ma’lum muammolar kelib chikadi. SHuning uchun ishlatishda ko`p vaqtni talab etadigan jixozlarni tarmoqning zaif joylari deyiladi. Tarmoq monitoringining asosiy vazifasi xam shu zaif joylarni tugatishdan iborat. Server uchun uning quyidagi kismlari yoki joylari zaif xisoblanadi:

• 
  Protsessorlar;
  
• 
  Xotira;
  
• 
  Tarmoq platalari ;
  
• 
  Disklar kontrolleri;
  
• 
  Axborot almashinuvi muxiti;
  

Bu kismlarning zaif bo`lishida quyidagilar asosiy sababchisi xisoblanadi:

• 
  Moslamadan uning imkoniyatlari darajasida foydalanmaslik;
  
• 
  Moslama judayam sekin ishlagan vaqtda;
  
• 
  Moslamaning ma’lum bir muammolarni bajarishda kuvvati yetmasa;
  

Eng yaxshi tarmoq monitoringi bu kamchiliklar xakida sizga uz vaqtida ma’lumot berib sizning muammolaringizni xal etishda yordamlashadi.
Windows NT Perfomans Monitor
Xozirgi zamon opnratsion tarmoq sistemalarini boщkarishda boshqaruvchi tomonidan serverni boshqarishida ma’lum kulayliklar mavjud. Windows NT Server da Perfomans utiliti bulganligi sababli boshqaruvchida ma’lum vaqtda va ma’lum sharoitda muayyan vazifalarni kuzatish imkoniyatini beradi. Bu imkoniyatlarlar quyidagilardan iborat:

• 
  Protsessorning ish faoliyati ustidan nazoratni olib borish imkoniyatin beradi.
  
• 
  Mavjud disklar ish faoliyatini kuzatish
  
• 
  Xotiradan foydalanish
  
• 
  Tarmoqdan foydalanish
  

Windows NT Perfomans Monitor quyidagi xarakatlarin bajaradi:

• 
  Tarmoqning ish faoliyati jarayonlari xakidagi ma’lumotni kuchirib boradi
  
• 
  Ish nososliklar bulganda boshqaruvchini bu xakda ogoxlantiradi
  
• 
  Zarur xollarda sistemaning normal ishlashi uchun boshqa programmani ishlatib yuborish
  

Perfomans Monitor ni ishlatishda sistema uchun makbul parametrlardan foydalanish zarur. Bu parametrlarni urnatib turib sistemaning ajoyib xarakteristikalari to`g`risida ma’lumotlarga ega bo`lish mumkin.
Tarmoqni boshqarish oddiy protokoli
Tarmoq moslamalarini yaratganlar tomonidan ma’lum standartlar ishlab chiqiladi va ko`p xollarda programma ta’minoti xam shu tarmoqni yaratganlar tomonidan ta’minlab boriladi. Bu standartlardan biri - Tarmoqni boshqarishning oddiy protokoli (Simple Management Protocol, SNMP). SNMP programmasini ishlatishda xar bir boshqariladigan moslama ishlashi lozim. Agentlar tomonidan statistik ma’lumotlar yigib borish bilan birgalikda tarmoq grafigi va tarmoq komponentlari ustidan nazoratni olib boradi. Tuplangan ma’lumotlar boshqaruvning ma’lumotlar bazasida saklanadi. SNMP komponentlariga quyidagilar kiradi:

• 
  Kontsentatorlar
  
• 
  Serverlar
  
• 
  Interfeys platalar
  
• 
  Yullovchilar va ular ko`priklari
  
• 
  Boshqa maxsus tarmoq moslamalari
  

Ma’lumotlar yigib boriladi va qayta ishlanmagan ma’lumotlar tuplanganda boshqaruv programmasi yana 2 vazifani bajarishi mumkin:

• 
  Ma’lumotlarni grafik, sxemalar va diagrammalar kurinida takdim etadi
  
• 
  Ma’lumotlarni kursatilgan ma’lumotlar bazasiga keyingi analiz uchun yuboradi.
  

Agar boshqaruvchi tomonidan urnatilgan kursatkichlardan birortasi ortib ketsa bu xakda tarmoq boshqaruvchisining kompyuterida ma’lumot paydo bo`ladi yoki peydjeriga ma’lumot yuboriladi.
Sistemani tulik boshqarish
Oxirgi vaqtlarda tarmoqlarning xajmlari va ularni boshqarish kiyinlashib koldi. SHuning uchun ishlab chikaruvchilar sistemani boshqarish uchun xam monitoring sistemalari uchun xam aloxida programmalar ishlab chikishgan. Bir misol - butun butun tarmoqlarni boshqarishda kullaniladigan - Microsoft Systems Management Server (SMS) programmasi tarmoqlangan sistemalarni boshqarishda kullaniladi.
Systems Management Server tarmoqlarda kompyuterlar boshqaruvining markazlashgan tartibini olib boradi. Bular:

• 
  Programma va moslamalarning inventarizatsiyasini olib boradi
  
• 
  Programma va moslamalarni urnatish va tarkatish
  
• 
  Tarmoq bilan birgalikda ishlashni amalga oshirish
  
• 
  Programma va moslamalarda muammolar vujudga kelganda ularni aniklash va bartaraf etish choralarin kuradi.
  

Systems Management Server Microsoft operatsion sistemalarini qo`shimcha boshqaruv bilan ta’mindaydi.
Systems Management Server quyidagi funktsiyalarni amalga oshiradi:
Inventarizatsiyani boshqaradi
Inventarizatsiya SQL ma’lumotlar bazasida yigma jild shaklida saklanadi. Yigma jild ichida prtsessor, tipi operativ xotiraning xajmi, qattiq disk xajmi, operatsion sistema tipini uz ichiga oladi.
Programma boshqaruvini kengaytirish
Kompyuter yigma jildi ma’lumotlar bazasiga kiritilgandan sung Systems Management Server xar bir mijozga yangi programmani urnatadi va ish mexanizmi bilan ta’minlaydi. Bu mexanizm viruslarni kidirishda xam ishlatiladi.
Birgalikda kullaniladigan kuimchalarni boshqaradi
Birgalikda kullaniladigan qo`shimchalar serverda xam urnatilishi mumkin. Foydalanuvchi tarmoqka kirganida Systems Management Server xar bir foydalanuvchi uchun aloxida belgi urnatadi.
Tarmoq dokumentatsiyasi
Tarmoq tarixini olib borish uni monitoringini olib borish bilan tengdir. Bundan:

• 
  Real vaqtda tarmoq moslamalari va ish faoliyati bilan bog`liq global muammolarni aniklash;
  
• 
  Ma’lumotlar bazasi urnatish
  

Rezyume
Tarmoqni boshqarishda juda ko`p muammolarni xal kilishga to`g`ri keladi. Eng asosiy muammo tarmoqning muntazam ishlashini ta’minlash. Tarmoq monitoringini olib borishda boshqaruvchi birinchidan uning zaif joylarini aniklaydi, ikkinchidan uning ishlash tsiklini oshirishga xarakat qiladi. Ko`p xollarda protsessor, xotira, tarmoq platasi va dislar zaif joylar bulib koladi.
Tarmoqni boshqarishda eng asosiy komponent - tarmoq funktsiyasi protokoli xisoblanadi. Tarmoq tarixi ko`pchilik tarmoq bilan bog`liq muammolarni xal etish uchun kimmatli spravochnik xisoblanadi.

2-Ilova

“Zinama-zina” texnologiyasi:

• 
  O’qituvchi guruh a’zolarini tarqatma materialda yozilgan kichik mavzular bilan tanishishlarini va shu mavzu asosida bilganlarini flomaster yordamida qog’ozdagi bo’sh joyiga jamoa bilan birgalikda fikrlashib yozib chiqish vazifasini beradi.
  
• 
  Guruh a’zolari birgalikda tarqatma materialda berilgan kichik mavzuni yozma (yoki rasm, yoki chizma) ko’rinishida ifoda etadilar. Bunda guruh a’zolari kichik mavzu bo’yicha imkon boricha to’laroq ma’lumot berishlari kerak bo’ladi;
  
• 
  Tarqatma materiallar to’ldirilgach, guruh a’zolaridan bir kishi taqdimot qiladi. Taqdimot vaqtida guruhlar tomonidan tayyorlangan material, albatta, sinf doskasiga mantiqan tagma-tag (Zinama-zina shaklida) ilinadi;
  

“Zinama-zina” texnologiyasi uchun ekspert varag’i.