O„zbekistоn respublikаsi оliy vа o„rtа mахsus tа‟lim vаzirligi sаmаrqаnd dаvlаt universiteti

AQSHning Mаrkаziy Osiyo, Kavkazdagi manfaatlari
. Bugungi kunda, 
AQSh Markaziy Osiyo mintaqasida kuchli pozitsiyani egallashga intilmoqda. 
Uning bu harakatlarini amalga oshirishida, avvalo, AQShning katta harbiy-
iqtisodiy salohiyati, qolaversa, uning halqaro sahnadagi kuchli siyosiy avtoriteti 
qo‗l kelishi mumkin. Avval, Rossiya AQShning bu mintaqadagi har qanday hatti-
harakatiga qarshilik qilgandi. Ammo, xalqaro terrorchilikka qarshi kurash, 
Markaziy Osiyo va Kavkaz davlatlarida demokratik islohatlarni olib borish shiori 
AQSh uchun yangi imkoniyatlarni ochdi.
Shu o‗rinda, AQShning pozitsiyasi kuchayishi natijasida Rossiyaning 
Markaziy Osiyodagi rolini susayishini ham ta‗kidlab o‗tish joiz. O‗zining juda 
1
National Military Strategy of the United States. January, 1992. P. 8–10. 
2
lotin Cooptatio - qo'shimcha saylov) bu yangi organlar yoki nomzodlarni saylanadigan organga ushbu organning 
o'z qarori bilan qo'shimcha saylovlar o'tkazmasdan kiritish. Kooptasiya, agar uning ta'sis hujjatlari talab qilsa, 
tegishli tashkilotning umumiy yig'ilishida qo'shimcha ravishda tasdiqlash mumkin. 

---

143 
qulay jo‗g‗rofiy holatiga qaramasdan, Rossiyada mavjud ichki muammolari 
tufayli, Kreml Markaziy Osiyoga sarmoya kiritish va mintaqa davlatlari bilan 
iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish bobida AQShga munosib raqobat ko‗rsata 
olmayapti.
Umuman olib qaralganda, Jorj Bush ma‗muriyatining Markaziy Osiyoda 
olib borayotgan tashqi siyosati, ayniqsa iqtisodiyot sohasida, nisbatan 
muvaffaqiyatli deb hisoblash mumkin. Birinchi navbatda, AQShning Markaziy 
Osiyo davlatlari bilan sezilarli darajada savdo va investitsion aloqalari kuchaydi. 
Buning sababi, AQSh ma‗muriyati, Kongress va Davlat departamenti tomonidan 
to‗g‗ridan-to‗g‗ri sarmoya kiritish siyosatining puxta ishlab chiqilganligi, 
Markaziy Osiyo davlatlarida iqtisodiy va ijtimoiy-siyosiy dasturlarni amalga 
oshirish uchun mablag‗ ajratish va beg‗araz yordam ko‗rsatish siyosati samarasi 
deb e‗tirof etish mumkin. Shuningdek, AQSh Savdo Vazirligi nazorati ostida 
Amerika va Markaziy Osiyo savdo elitasi o‗rtasida o‗rnatilgan hamkorlik ham ikki 
tomonlama munosabatlar rivojlanishiga hissa qo‗shdi.
Garchi, o‗rta biznes elitalar o‗rtasidagi hamkorlik bobida AQSh raqib 
davlatlar Rossiya va Xitoyga imkoniyatni boy bersa hamki, Amerika savdo 
agentliklari Markaziy Osiyo davlatlari bilan iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish 
bo‗yicha turli xil dasturlarni ishlab chiqqan va ular ko‗lami boshqa davlatlarga 
qaraganda ko‗p. Shuni alohida ta‗kidlash kerakki, AQSh siyosatshunoslari 
mamlakat tashqi siyosatini ishlab chiqish jarayonida hamisha faol ishtirok etganlar.
AQSh siyosatshunoslari va ilmiy doiralarida Amerikaning Markaziy 
Osiyoda olib borayotgan siyosati nechog‗li to‗g‗ri ekanligi xususida yakdil fikr 
mavjud emas. Fukuyama, Xantington, Bjezinskiy, Xomskiy, Byukenen kabi 
mashhur siyosatshunoslar turli xil pozitsiya va fikrlarni bildirishadi. Ba‗zi birlari, 
AQShning Markaziy Osiyodagi siyosatini xaos va ongli, ratsional ishlab 
chiqilmagan deb tanqid qilsa, qolganlari esa J.Bushning Markaziy Osiyoga 
qaratilgan siyosatiga ijobiy baho beradi. 
Amerikaning postsovet Yevroosiyosidan chiqib ketishi Obama ma'muriyati 
davrida 
boshlanib, 
Tinch 
okeaniga 
ustuvor 
yo‗nalishlarni 
o‗zgartirib, 
Afg‗onistondan qo‗shinlarini olib chiqishni boshladi - bu AQShning e'tiborini 
Yevropa va postsovet muammolaridan chalg‗itdi. Tramp davrida bu tendentsiya 
yanada kuchaygan - bu Markaziy Osiyo va Janubiy Kavkazdagi uzoq vaqt 
davomida Xitoy va G‗arb bilan yaqin aloqalar orqali o‗zlarining noqulay 
munosabatlarini muvozanatlashtirishga intilgan ko‗plab rahbarlarni xafa qildi. 
Qo‗shma Shtatlarning ketishi ularga ko‗pvektorli yondashish imkoniyatini 
ancha kam qoldiradi - va saylovlardan so‗ng bu yerda biror narsa o‗zgarishi 
ehtimoldan yiroq emas. 

---

144 
AQShning postsovet Yevroosiyosidan chekinishining asosiy sababi 
shundaki, uning mavjudligi dastlab 11 sentyabr voqealari va Afg‗onistondagi 
keyingi urush tufayli yuzaga kelgan ekzistensial shokning faqat yon ta'siri edi. 
Endi Markaziy Osiyo va Kavkaz AQSh uchun ikkinchi darajali manfaatdordir - 
ular Amerika chegaralaridan uzoqda joylashgan va Qo‗shma Shtatlar yoki uning 
eng yaqin ittifoqchilari uchun juda katta xavf tug‗dirmaydi. 
AQShning Markaziy Osiyo va Kavkazga munosabati turli prezidentlar 
davrida ozgina o‗zgardi. Masalan, 2009-2010 yillarda Obama yangi hech narsa 
taklif qilmadi, shunchaki kichik Bush siyosatini davom ettirdi, har ikki mintaqa 
orqali Afg‗onistonga harbiy yuklarni etkazib berish kanallarini rivojlantirdi. Faqat 
Obamaning ikkinchi muddati davrida, Afg‗onistondan qo‗shinlarni olib chiqish 
boshlanganda, ma'muriyat mintaqaviy masalalar bo‗yicha Markaziy Osiyo bilan 
muloqotni kengaytirish uchun C5 + 1 formatini taklif qildi. 
Tramp ma'muriyati C5 + 1 formatini saqlab qoldi, uni 2020 yilda Davlat 
kotibi Mayk Pompeo yanada kuchaytirdi va o‗zining Markaziy Osiyo 
strategiyasini boshladi. C5 + 1 Vashingtonning mintaqaviy ishlarda ishtirok 
etishining asosiy vositasiga aylandi. Yangi Prezident Baydenning siyosiy 
hokimiyati tarkibida C5 + 1 formatini ishlab chiqqan Obama ma'muriyatidan 
ko‗plab odamlar bor, balki avvalgi kurs davom etishi mumkin.