O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

Murakkab harakatlarda (usullar) ritm 
Ko’nikmalar asosida ularning optimal ritmi yotadi. Sportchi tomonidan optimal ritmning 
o’zlashtirilishi uning yuksak darajadagi sport-texnik mahoratiga ega ekanligidan dalolat beradi.
Har bir texnik usulda o’zigaxos ritm mavjud hisoblanadi, ya’ni turli xil yo’nalishlar bo’yicha, 
tezlik va rivojlanuvchi zo’r berishlar asosidagi uningqismlari davomiyligi o’rtasidagi ma’lum bir 
nisbatlar mavjud bo’lib, faqatgina, masalan, oyoqning oldinga cho’zilgan holatda nofaol ko’rinishda 
pastga erkin tarzda tushish ko’rinishidagi, bir-biridan farqlanuvchi qismlargaajratish mumkin 
bo’lmagan, oddiy, bir martalik harakatlardagina ritm mavjudligi kuzatilmaydi (4 rasm). 
4 rasm. Murakkab harakatlarni musobaqada qo’llash 

---

74 
Shu sababli sportchining murakkab tizimdagi harakatlarida yetarlicha darajadagi aniq ritm 
shakllanadi. Masalan, mashg’ulot qopiga zarba berish davomida ikkita qismning yetarlichaaniq 
ko’rinishda qayd qilinishi kuzatiladi.
Usulning birinchi qismi (mashg’ulot qopiga yaqinlashish) 0,3 sekund davomida bajariladi; 
ikkinchi qism (zarba berilishi) esa 0,3 sekund davomida bajariladi.
Usulning birinchi qismidaamalgaoshuvchi o’zgarishlar uning ikkinchi qismiga ta’sir 
ko’rsatadi.
Sportchi tomonidan usulning bajarilishi davomida bir nechta tashkil qiluvchilarning o’zaro 
bog’liqlikda kompensatsiyalanishi kuzatiladi. Usulning bajarilishida umumiy yig’indi (mashg’ulot 
qopga yaqinlashish vaqti, zarba berish vaqti) vaqtning o’zgarishlari diapazoni har bir 
tashkillovchilar diapazonidan kamroqdek tuyuladi.
Harakatlarga oid ko’nikmalarning ishlab chiqilishida muskullar orqali sezish hissining roli ortadi, 
uning yordamida vaqt mikro oraliqlari tahlil qilinadi. Harakatlarga oid ko’nikmalarning
o’zlashtirilishi davomida vaqt analizatorlari yetakchi o’rin egallaydi. Ma’lumki, harakatlarga oid 
ko’nikmalar hosil bo’lishida harakatlarning takrorlanishi uning amalga oshirishida ishtirok etuvchi 
barcha tizimlar o’rtasida shartli-reflektor bog’lanishlarning katta qiymatda bog’lanishiga olib 
keladi. Qandaydir bog’lanishlarning buzilishi harakatlarg oid ko’nikmalarning samarali ko’rinishda 
namoyon bo’lishida o’zgarishlar yuz berishiga olib keladi, bunda birinchi navbatda muskullar 
sezgirligida o’zgarish qayd qilinadi. 
Bu holat usullarni o’rganish uslubiyati va takomillashtirish tizimi ularda asosan texnikaning 
sportchilarda kuchli darajada namoyon bo’luvchi yakka tartibdagi (individual) xususiyatlarga 
moslashtirilishi asosida tuzib chiqilishi natijasida qayd qilinadi; hozirgi vaqtda ko’pgina 
murabbiylar tomonidan sportchilarning individualligi ko’rinishlarini ma’lum darajada o’zgartirish 
va harakatlarning nisbatan foydali, qulay hisoblangan ritmini topishga urinishlar deyarli amalga 
oshirilmaydi. Sportchilarni tayyorlash davomida usulni amalga oshirishda nisbatan foydali 
hisoblangan ritmni hisobga olish va, shuningdek, sportchining individual xususiyatlari asosida ular 
o’rtasidagi eng yaxshi bog’liqlikni aniqlash talab qilinadi