O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat va sport ishlari vazirligi

Psixogramma
 
- kasbning psixologik 
portreti bo’lib, u aniq kasbda dolzarb 
bulgan psixologik funksiyalar guruhi 
bilan namoyon bo’ladi.
 

---

64 
portreti bo’lib, u aniq kasbda dolzarb bo’lgan psixologik funksiyalar guruhi bilan namoyon bo’ladi. 
Professiografik tadqiqot metodlari. Kasbning ilmiy ta’siri, mexnatning (mexnat xulqi) tashqi ya’ni 
psixik jarayonlar qrishini ya’ni, mexnat subyektining ichki vositalariga bulgan integral psixologik 
tuzilmalarini nazarda tutadi.
Professiografiyada turli-tuman usullar qo’llaniladi: 
1) Ijtimoiy (surovnomalar, savollar kiritilgan kuzatuv);
2) Psixologik (suxbat kuzatuv tajriba va ulardan kelib chiquvchi intervyu, shaxsiy 
surovnomalar testlar, tajribalar, psixobiografiyalar, faoliyat maxsulini urganish metodi);
3) Fiziologik (EKG. KER qonda arterial bosimni o’lchash antopometrik va texnik 
ma’lumotlar); 
4) Texnologik jarayonlar ta’siri va boshqa usullar xilma - xilligidan vaqt, kuch va 
vaziyatlarni minimalligi bilan profesiogramma tadqiqotdagi savollarga javob beruvchi usullarni 
tanlash lozim. Usullar kompleksini ishlab chiqishda tizimni tashkil etuvchi omil tadqiqot maqsadi 
muxim rol o’ynaydi. Psixografiyalarni kasbga yunaltirish uchun ishlab chiqayotganda kasbning 
umumiy professiografik va ijtimoiy-psixologik ta’siriga katta e’tibor beriladi. Mexnat sharoitlaridan 
texnik, texnologik va ijtimoiy psixologik sharoitlari ancha chuqurroq urganiladi. Tadqiqotlarning 
muxim yunalishi bu shaxsning qobiliyatlari, psixofiziologik xususiyatlarini baxolashdir.
Professiogrammalarning kasbga yo’naltirish va kasbiy tanlov maqsadida ishlab chiqishda 
psixodiognostik tadqiqotlar juda muxim xisoblanadi. Qolgan tadqiqotlar o’quv - kasb 
muassasalarida talabalar, o’quvchilarni o’qishga qabul qilinadigan shaxslar ishlashi lozim bulgan 
sharoitlarni aniqlash uchun axamiyatga ega. Ammo ular xam muxim xisoblanadi, chunki aniq 
majburiyatlarni va mexnat sharoitlarini bilmasdan, kasbga yunaltirish, kasbiy yunalganligini 
tashkillashtirish va kasbga nisbatan layoqatini aniqlab bulmaydi. Professiografik tadqiqotlarning 
keyingi yunalishi – toliqish, monotoniya boshqa yomon holatlarni oldini olish, travmatizm bilan 
ko’zning qurish kasalligi va uning pasayishi maqsadida mehnat sharoitlari va tartibini o’rganishdir. 
Tadqiqotlarning asosiy maqsadi - mexnat sharoitlar va tartibini o’rganishi va shu bilan birga normal 
va patologik xolatlar, shuningdek, shaxsning kasbiy muxim va faoliyatiga bulgan reaksiyasini 
tashxis qiladi. Bu kompleksga professiografik usullardan gigiyenik, tabiiy, psixologik va fiziologik 
usullar kiradi. Usullarni tanlashda kasbning to’liq o’rganilishi nazarda tutilishi kerak. Bunda 
professiografik tadqiqotlar yunalishlarida quyidagi professiografiya chizmasidan foydalanish 
tavsiya etiladi: 1) Ishlab chiqarish jarayoni bilan umumiy tanishuv uning o’rganish va tasviri. 2) Ish 
o’rinlarini tasvirlash, ish o’rnidagilarning faoliyatini psixologik mo’lyali; 3) Ish-xarakatlarining 
psixologik, fiziologik va antropometrik taxlili. 4) Mexnat jarayonining taxlili. 5) Ish kunining 
sur’ati xronometraj. 6) Faoliyatning individualligini o’rganish. 7) Xatoli xarakatlar taxlili. 8) 
Sanitariya - gigiyenik mexnat sharoitlarini baxolash. 9) Bir smena, xafta, uzoq davr manbaida ish 
qobiliyatini dinamikasi. Professigrafiyalar turli mazmuniga ega. Bu ular nima maqsadlarda 
tuzilganligiga bog’liq. Professiografik adabiyotlarni o’rganib va tizimli taxlil tamoyiliga tayangan 
xolda umumlashgan profesiogramma chizmasi ishlab chiqilgan.