O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi nizоmiy nоmidаgi tоshkеnt dаvlаt pеdаgоgikа univеrsitеti

Ўзбекистон Республикасида никоҳни қайд қилиш тартиби

Босқичлар	Фаолият мазмуни
1-босқич	Никоҳга киришувчилар никоҳдан ўтишдан аввал ФҲДЁ (фуқаролик ҳолати далолатномаларини қайд этиш (ёзиш) органи)га ариза билан мурожаат қиладилар
2-босқич	ФҲДЁ органлари ходимларидан никоҳдан ўтиш шартлари ва тартиби, эр-хотин ҳамда ота-оналарнинг ҳуқуқ ва бурчлари билан танишадилар
3-босқич	Никоҳни қайд қилиш куни белгиланади
4-босқич	Орадан камида бир ой ўтгач никоҳ қайд қилинади

Ариза билан бирга ФҲДЁга никоҳга киришувчилар томонидан қуйидаги ҳужжатлар ҳам топширилиши зарур:

а) никоҳга киришаётган шахсларнинг турар-жойи – маҳалла

Фуқаролар йиғини (МФЙ) томонидан маълумотнома;
б) никоҳга киришувчиларнинг ўқиш ёки иш жойидан маълумотнома;
в) никоҳга киришаётган шахсларнинг тиббий кўрикдан ўтганлиги
тўғрисидаги маълумотномалар (ушбу маълумотнома қуйидаги
органлар томонидан берилган бўлиши шарт:
1) руҳий касалликлар диспансери;
2) тери-таносил касалликлари диспансери;
3) наркология диспансерлари;
4) ОИТС касалликларини даволовчи муассасалар;
5) соғлиқни сақлаш тизимидаги бошқа муассасалар)
Айни ўринда шуни ҳам айтиб ўтиш зарур, никоҳга киришувчиларнинг тиббий кўрикдан ўтказилиши қонунчилик асосларига кўра мажбурий характерга эга. Бундан кўзланган мақсад никоҳга киришаётган шахсларни тери-таносил ва ОИТС касалликларининг юқтириб олиш, руҳий касалликлар ёки гиёҳвандлик туфайли маънавий зиён етказилишидан муҳофазалаш, бола туғилишига йўл қўймасликдир.
Агар никоҳга киришаётган шахслардан бири ФҲДЁ органига тиббий кўрикдан ўтганлик тўғрисидаги сохта маълумотларни тақдим этган ва унда юқорида қайд этилган касалликлардан бири мавжуд бўлса, у ҳолда иккинчи томон никоҳни ҳақиқий эмас деб топилишини талаб қилиш ҳуқуқига эга.
Муайян ҳолда шахслар никоҳдан ўтиш ҳуқуқига эга бўлмайдилар. Улар қуйидаги ҳолатлардир:

• 
  никоҳдан ўтаётган шахсларнинг биттаси айни вақтда никоҳда бўлса (қонуний никоҳга эга бўлмай, бирга яшаш никоҳдан ўтишга амалда тўсиқ бўла олмайди; бироқ, икки ёки ундан ортиқ никоҳга эга бўлиш жиноят саналади ва уларга эга бўлган шахс жиноий жавобгарликка тортилади; янгидан никоҳга киришаётган шахс аввалги
  
• 
  никоҳининг бекор қилинганлигини тасдиқловчи ҳужжатни ФҲДЁ органларига тақдим этишлари зарур; никоҳга киришаётган шахслардан бири чет эл фуқароси бўлса, у ҳолда ушбу шахс ўз мамлакатининг тегишли органлари томонидан берилган ва унинг никоҳга эга эмаслигини тасдиқловчи ҳужжатни тақдим этиши лозим);
  
• 
  никоҳга киришаётган шахслар (бир ота-онадан тарқалган қариндош-уруғлар, туғишган ака-укалар билан опа-сингиллар, отаси ёки онаси бошқа бўлган ака-укалар билан опа-сингиллар, шунингдек, болаликка олинганлар билан болаликка олганлар) ўртасида яқин қариндош-уруғчилик мавжуд бўлса;
  
• 
  никоҳланаётганлардан лоақал бири руҳий касаллик ёки ақли заифлиги сабабли суд томонидан муомала лаёқатига эга эмас деб топилса (чунки улар ўз хатти-ҳаракатларининг моҳиятини англай олмаганликлари сабабли уларни бошқара олмайди);
  
• 
  никоҳга киришаётган шахс қаттиқ маст ҳолатда бўлганида, гиёҳвандлик ёки бошқа руҳиятга зиён етказувчи салбий ҳолатлар таъсирида бўлганида.
  

Д.Рўзиева, М.Усмонбоевалар⁴⁸нинг қайд этишларича, оиланинг ижтимоий мақомини белгилашда муҳим аҳамиятга эга бўлган қуйидаги асосий тўрт жиҳатни кўрсатиш мумкин: