O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta mahsus ta'lim vazirligi cm. Mustafayev, O'. A. Ahmedov, M. S. Mustafayeva, M. T. Yulchiyeva

Назорат саволлари

1. 
   Нима сабабдан эпидермисни бирламчи қопловчи тўқима деб юритилади?
   
2. 
   Эпидермис ва лабча (устица) ҳужайралари пўстининг қалинлиги бир хилдами?
   
3. 
   Эпидермис неча қатламдан иборат?
   
4. 
   Ўсимликнинг қайси органлари эпидермис билан қоплангин?
   
5. 
   Устица аппарати қандай компонентлардан иборат?
   
6. 
   Устица апарати қандай ишлайди қандай вазифаларни бажаради ва унинг иши нима билан боғлиқ?
   

Машғулот 16
Эпидермиснинг қўшимча–ҳосила органлари
Умумий маълумот
Ўсимликлар оламида, хусусан уларнинг вегетатив органларида (поя, барг) ташқи муҳит таъсирида турли–туман қипиқсимон, игнасимон, туксимон органлар шаклланиб, бу органлар ўсимликлар учун ҳимоя вазифасини бажаради. Бундай ҳосила органларни, кўпинча экстремал иссиқ, сувсиз шароитда кузатиш ёки ўсимликларнинг ўз ҳўрандасига қараши курашиш жараёнида ҳимоя вазифасини бажариш учун шаклланган органлар сифатида қараш мумкин (19 расм).
Амалий машғулот учун
зарур материаллар:

1. 
   Спиртда фиксация қилинган ёки тирик олма (malus domestica), картошка (Solanum tuberasum), сигир қуйруқ (Verbascum songoricum), газанза (Urtica dioica), жийданинг (Elaeagnus angustifolia) барги ва тамаки (Nicotiana tabacum) поясининг бир қисми.
   

Топшириқ.

1. 
   Олма, сигир қуйруқ, жийда, газанда барги ва тамаки пояси эпидермиси ҳосилаларидан препарат тайёрланг.
   
2. 
   Уларнинг микроскопда кузатинг, суратини чизинг ва тавсифини ёзинг.
   

Ишнинг бориши.
Пичоқ ёки игна ёрдамида олма (Malus domesticas) ёки картошка (Solanum tuberosum) барг тукларини олиб, уни предмет ойнасига томизилган бир томчи сув устига қўямиз ва микроскопда кузатамиз. Микроскопда узун чувалчангсимон қалин пўстли, букилган, протопластсиз бир ҳужайрали туклар кўринади. Кузатиладиган расм сигир қуйруқ, жийдада ўсимли гулини барги, поясида мавжуд тукларнинг барчасига ўлик ҳужайраларидан иборат.
Тамакининг поя тукларини ҳам ҳудди шундай кузатамиз. Бунинг учун скальпед ёки пинцет ёрдамида тамаки поясидан туки ости билан қирқиб олинади ва предмет ойнасига томизилган бир тамчи сув устига қўямиз. Устидан қоплағич ойна билан ёпиб, микроскопда кузатганимизда икки хил тук кўринади. Улардан бири калта, ўткир учли, икки–уч ҳужайрадан иборат. Иккинчи хили тирик, анча узун, шохланмаган, учи юмалоқ бошчали, бир нечта безли ҳужайрадан шаклланган. Бошчаси, аксарият холларда қўнғир ёки сарғиш рангли.
Яна бир қўл текканда ачийдиган ўсимлик газанда (Urtiadioica) номи билан юритилади.Одатда, бу ўсимликнинг бутун танаси ачитувчи (куйдирувчи) туклар билан қопланган. Амалий машғулотда газанда баргининг остки қисмидан скальпел ёки пинцет ёрдамида эпидермисини сидириб оламиз ва микроскопда кузатамиз. Аҳолида эътибор бериш лозимки, қатор калта туклар орасида узун, асосий кенгайган, юмалоқ учли туклар ажралиб туради.
Унинг кенгайган қисмида битта жуда катта ҳужайра мавжуд бўлиб, унинг учи юмалоқ бошчали. Газанда баргига қўл тукнинг бош қисми синади ва унинг учи қўлга суқилади. Шу вақтнинг ўзида остки юмшоқ қисми сиқилиши натижасида унинг куйдирувчи шираси терига ўтади ва қўлни куйдиради (ачитади).