O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta mahsus ta'lim vazirligi cm. Mustafayev, O'. A. Ahmedov, M. S. Mustafayeva, M. T. Yulchiyeva

Назорат саволлари

1. 
   Қандай ҳосилалар ўсимликнинг эпидермисида ҳимоя ролини ўйнайди?
   
2. 
   Қурғоқчиликка чидамли ўсимликларнинг эпидермиси қандай хусусият билан ҳарактерланади?
   
3. 
   Ўсимликни қандай тукларини биласиз?
   

Машғулот 17
Иккиламчи ва учламчи қопловчи тўқима–перидерма (пўст) ва пўстлоқ
Умумий маълумот
Юқорида такидланганидек туқималарни умумий тавсифига қаранг (... бет) қопловчи туқималарнинг пўст ва пўстлоқ сингари хиллари бўта ва дарахт ўсимлик хиллари учун хос.
Амалий машғулот учун
Зарур материаллар:

1. 
   Ўтган йилги (олма, ўрик, тол, ва терак) новдалардан тайёрланган бузина.
   
2. 
   Қайроғоч, тут ёки олма пўстлоғи.
   
3. 
   Дарахт поясидан тайёр фиксация қилинган препарат.
   

Топшириқ.

1. 
   Оддий қуролланмаган кўз билан қайрағоч, тут, олма, ўрик дарахтларидан бирини пўстлоғини кўздан кечиринг ва тавсифини ёзинг.
   
2. 
   Мустақил равишда препарат тайёрланг ёки тайёр препаратдан пўст ва пўстлоқни микроскопда кўзатинг, суратини чизинг ва тавсифини ёзинг.
   
3. 
   Картошка туганагидан препарат тайёрлаб, микроскопда кўзатинг.
   
4. 
   Пўстлоқ (олма, ўрик, тут, қайроғоч)нинг кундаланг кесимидан препарат тайёрлаб микроскопда кузатинг.
   

Ишнинг бориши.
Перидермани ўрганишни дарахтнинг ёш новдасини кўзатиш ва тахлил этишдан бошланган маъқул. Ёш новдаларда мавжуд ясмиқ ва ўтган йилдан қолган перидерма новда устидаги новданинг яшил қисми–бирламчи пўст очилгунга қадар шилиш ва унинг қалинлик даражасини аниқлаш. Натижасида новдани ўраб турган бирламчи пўст ва перидерма ҳақида тўлиқ маълумотга эга бўлиш мумкин.
Дарахт (новда) пўстидан юпқа препарат тайёрлаш учун новда пўстини қийшайтириб кесамиз ва уни кўндалангига эҳтиёдкорлик билан кесма тайёрлаймиз. Яхшилаб кесилган кесмалардан юпқасини танлаб препарат тайёрлаймиз. Тайёрланаган препаратни микроскопда кўзатиб, перидерма ҳақида аниқ тасаввурга эга бўламиз.
Кесмани микроскопда кўзатгандан бошлаб энг устки қопловчи қатлами– перидермага, сўнгра новдадаги ёсмиққа қаратамиз (чечеветца) . Микроскопда пропка камбийсини топамиз. Прокамбийдан перидерманинг барча қисмлари шаклланган бўлиб, пояни тўлиқ ўраб олган зич жойлашган ҳужайралардан иборат. Пробка камбий ҳужайраларида албатта ядро мавжуд.
Ядро тайёр препаратда аниқ кўринади. Пробка камбийси сиртида бир неча қатор (6–8) пробка ҳужайралари жойлашган. Ёш новдалардаги ҳужайраларида пробка ҳужайралари тўғридан–тўғри пробка камбийсига зич бўлиб жойлашган ва сарғиш рангли ядролар мавжуд.
Анча қарриган ҳужайраларнинг пўсти улик пробкага айланган, рангсиз, ҳавога тўлиб туради. Пробка устида улик эпидермис анча вактга қадар сақланади. Предерма пробка қатламининг ҳужайралари ҳаво билан тўлиб турганлиги туфайли совуқ ва иссиқни ўтказмайди. Шунга кўра ўсимликни қишда совуқдан ёзда эса қуёшнинг жазирама иссиғидан сақлайди. Дуб, тут, ёнғоқ, қайрағоч сингари дарахтларнинг пўстлоғиниуларнинг жойлашиш ҳарактерига қараб аниқ фикрга эга бўлиш мумкин. Тайёр препаратдан микроскопда кузатилганда пробка (пўкак) қатламлари орасида қорайган, ўлик тўқималар кўринади. Унинг ички қатламларида ўтказувчи ва маҳкамлик тўқималар жойлашган.
Шундай қилиб, қарриган дарахт поясини ўраб турган пўстлоқ тўқималар компексидан иборат. Унинг энг устки қатлами вақти–вақти билан новдадан ажралади ва унинг ўрнига ўсимлик пояси йўғонлаша борган сари янги ва янги қатламлар эгаллайди (20-21 расм).
Кузатилганларнинг сурати чизилади. Суратда пўкак қатлами, унинг пўстлоқ қатламлари белгилаймиз ва тавсифини батафсил ёзамиз.