O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta mahsus ta'lim vazirligi cm. Mustafayev, O'. A. Ahmedov, M. S. Mustafayeva, M. T. Yulchiyeva

Чангчининг тузилиши. Чангчи чангдон ва чангчи ипидан иборат. Чангдон аксарият ҳолларда икки паллали, ҳар бир палла икки камерали бўлади. Чангдонда эса чанг тараққий этади. Чангчи ипи уст томондан эпидерма ҳужайралари билан қопланган, шакли цилиндрсимон, япалоқ ва лентасимон бўлганлигини кузатиш мумкин. Айрим ҳолларда, у жуда қисқа бўлиб, чангчи тўғридан–тўғри гул ўрнига ўрнашгандек кўринади. Чандон чанг ипи ва ўтказувчи боғлам орқали ўтадиган озиқ моддалар билан озиқланади. Чангчилар гул куртаги ўсиш нуқтасининг бутмасидан вужудга келади. Чанг чангдон эпидермиси остида жойлашган фиброз деб аталадиган махсус маҳкамлик тузилмаси фаолияти натижасида тарқалади ва уруғчининг тумшуқчасига тушиши билан ўса бошлайди. Чанг найи бўйлаб ҳаракати давомида генератив ядро иккига бўлинади ва юпқа цитоплазма қатлами билан ўралиб, мустақил ҳужайраларга айланади. Чанг найи цитоплазмаси бўйлаб ҳаракатда бўлган бу иккила ҳужайра эркаклик геметалари–спермийлар ҳисобланади. Шундай қилиб, ўсаётган чангда иккита эркакли гамета вужудга келади. Вегетатив ядро ва иккита спермийли чанг найи папоротниксимон ўсимликларнинг эркак гаметофитнинг гомологи ҳисобланади. Папоротниксимон ўсимликларда тўлиғича мавжуд бўлган кўп ҳужайрали антеридий,ёпиқ уруғли ўсимликларда редакцияланган ва сон–саноқсиз кўп хивчинли сперматозоидлар ўрнини фақат икки спермаций эгаллаган бўлади. Ёпиқ уруғли ўсимликлар гаметофитидаги бу қадар кучли редукцияга уларнинг ташқи муҳитга ниҳоятда мослашганлиги туфайли содир бўлган деб қараш мумкин. Энди гул чанги ўсишининг физиолгик хусусияти нимада, уни суъний равишда ўстириш ва ундан селекцияда фойдаланиш мумкинми деган ҳақли савол туғилади.
Чангнинг ўсиши найнинг ҳосил бўлишидан бошланади. Чанг найи тирқиш–пора орқали ўзига йўл топиб ўса бошлайди. Чангнинг экзина қатламидан чиққан цитоплазма чанг найи бўйлаб ўса бошлайди (расм). Чанг найи сирт томонидан цитоплазма ўса борган сари чўзила борадиган интина қатлами билан ўралган бўлади. Юқорида такидланганидек етилган чангда вегетатив ва генератив ҳужайралар шаклланган бўлади. Чанг найининг ўсишидан олдин бу иккала ҳужайранинг цитоплазмаси қўшилиб битта умумий массани ҳосил қилади ва ядролар най бўйлаб битта умумий массада ҳаракат қилади. Най бўйлаб олдинги вегетатив ядронинг, унинг орқасидан цитоплазма ҳаракати бўйлаб генератив ядронинг йўналиши кузатилади. Уруғланиш содир бўлганга қадар, уруғчи тумшуқчаси ўзидан озиқ модда суюқ ширинлик ажратади. Бу ширинлик билан тумшуқча тўлиб ялтираб туради, тумшуқчага тушган гул чанги нормал ўса бошлайди ва генератив ядроларнинг бири тухум хужайраси иккинчиси муртак халтасининг диплоид ядроси билан қушилиб триплоид ядро ҳосил қилади, бу триплоид ядро эса ўз навбатида уруғнинг эндоспери қисмини хосил қилади.