O‘zbеkiston rеspublikasi oliy

- rasm. Mantiqiy ulash (MUQ) qurilmasining ishlash prinsipi.

Shunday qilib to‘g‘irlagich rejimida ishlayotgan tiristorlar guruhiga

α_old = 0÷ π/2 burchakli ochuvchi impulslar beriladi. Bunda IFBT(orq) α_orq = π- α_old burchakli impulslar ishlab chiqaradi, ya’ni UZ(orq) o‘zgartirgichning invertor ish rejimiga mos keladigan. Biroq KL(orq) elektron kalit ochiq bo‘lgani sababli, boshqarish impulslari UZ(orq) tiristorlar guruhiga yetib kelmaydi. UZ(orq) o‘zgartirgich yopiq, lekin u invert ish rejimida ishlashga tayyorlangan.
Bunday moslashtirish boshqaruv prinsipi (5.23) bilan aniqlanadi va yuritmaning harakat hamda tormoz rejimlaridagi mexanik xarakteristikalarni moslashtirish imkonini beradi. Ushbu prinsip 5.15 - rasmda ko‘rsatilgan.
Yuritmani tormozlash zarurati bo‘lganda ω_vaz. Tezlikni boshqarish topshirig‘i signali kamaytiriladi. Tezlik bo‘yicha hatolik ishorani o‘zgartiradi (ω_vaz. - ω)< 0, va MUQ ga kirishda signal (+) dan (-) ishoraga o‘zgaradi. Shunga mos ravishda KL(old) kantakt o‘chiriladi, va kantakt KL(orq) yoqiladi. Biroq KL(orq) kontaktning yo‘qolishi birdaniga sodir bo‘lmaydi, balki bir oz vaqt kechikib sodir bo‘ladi. Bu kechikish esa yakor toki nolga tushishi uchun va UZ(old) tiristorlar guruhi yopish hususiyatini tiklash uchun kerak bo‘ladi. Tokning nolgacha tushishi TD tok datchigi bilan va NO nol – organi bilan nazorat qilinadi (boshqa sxemalarda bu maqsadda ventillar o‘tkazuvchanlik datchigi VOD ishlatiladi).

13. - rasm. Alohida muvofiqlashtirilgan boshqaruvli TO’ – D tizimidagi reversli yuritmaning mexanik xarakteristikalari.

Tok nolga tushganda, bir oz vaqt kechikish o‘tgandan keyin, KL(orq) kalit yoqiladi va UZ(orq) o‘zgartirgich oldindan tayyorlangan invert rejimda ishga kirishadi. Yuritma rekuperativ tormozlanish rejimiga o‘tadi. Tiristorlar guruhini
qayta ulash vaqti 5-10 millisekundni tashkil etadi. Bu esa aksariyat holatlarda yuqori sifatli boshqaruvni ta’minlash uchun yetarli hisoblanadi.
Harakat rejimida «orqaga» yo‘nalishda ishlaganda tezlikni berish ishorasi manfiy, tezlik bo‘yicha hatolikning absolyut qiymati (ω_vaz. - ω) musbat. Shuning uchun MUQ kirishiga manfiy signal keladi va KL(orq) kalit yoqiladi. UZ(orq) o‘zgartirgich to‘g‘irlagich rejimida ishlaydi.
MUQ ishlashining mantiqiy qoidalari 5.3 – jadvalda keltirilgan.
Shuningdek, MUQning boshqa sxemalari ham ishlatiladi. Alohida boshqaruvli TO’ – D reversli yuritmaning mexanik xarakteristikalari 5.15 - rasmda ko‘rsatilgan. Yakorning uzluksiz tokida ular (5.21)ga asosan chiziladi.
5.3.- jadval.

ωvaz . ishora	| ωvaz. - ω | ishora	MUQ kirishidagi ishora	Yoqilgan kalit	Ishlayotgan ozgartirgich	Yuritma ish rejimi
+	+	+	К(old)	UZ(old)	motor
+	-	-	К(orq)	UZ(orq)	tormoz
-	+	-	К(old)	UZ(orq)	motor
-	-	+	К(orq)	UZ(old)	tormoz

Uzuqli tok rejimida momentning kichik qiymatlarida xarakteristikalarining chiziqliligi buziladi. Zamonaviy tok va tezlik bo‘yicha yopiq konturli rostlash tizimlarida moslashuv rostlagichlarini qo‘llash hisobiga mexanik xarakteristikalarni momentining kichik qiymatlarida ham chiziqlashtirishga erishilmoqda.
TO’ – D yuritmadagi tiristorli o‘zgartirgichlar iste’mol tokini yoki kuchlanishni o‘zgarmas tok motori nominal kuchlanishi bilan moslashtiruvchi transformatorlardan oladi, agar bunday moslashtirish talab qilinmasa oddiy bir
fazali yoki uch fazali manba 380/220 V dan oladi. Ikkinchi holatda o‘zgartirgichga kirish joyida reaktorlar ishlatiladi (5.10 - rasmga qarang).
O‘zgartirgichning uch fazali ko‘prikli sxemasida transformatorning quvvati quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
.

Bu yerda U_dn, I_dn – transformatorning to‘g‘irlangan nominal kuchlanishi va toki.

K_v – 1,05 – tok shaklini o‘zgarishini inobatga oluvchi koeffitsient. α_min – to‘g‘irlangan nominal kuchlanishga mos keladigan minimal boshqaruv burchagi.
η _tr,η_n – transformator va o‘zgartirgichning F.I.K.
Tiristorli elektr yuritmaning F.I.K.i energiyani o‘zgartiruvchi qismlari F.I.K.lari ko‘paytmasi bilan aniqlanadi:
^η to- D^{= η}tr ^{· η}n ^{· η}dv^.
Tiristorning F.I.K.i 0,9 – 0,95 oraliqda bo‘ladi va quvvat oshishi bilan u ham oshadi. Tiristorli o‘zgartirgichlarda yo‘qotishlar sezilarli bo‘lmaydi, chunki ular asosan yarim o‘tkazgichli asboblardagi quvvat yo‘qotishlari bilan kuzatiladi.
Ko‘prikli sxema uchun