O‘zbеkiston rеspublikasi oliy

- rasm.

Ketma – ket qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok motorini reverslash sxemasi

(5.25) ni (5.2) va (5.3) ga qo‘yib ko‘rilayotgan motorlar uchun asosiy munosabatlarni hosil qilamiz:

ya
M = ka I²

(5.26)

E_ya = kaI_ya ω (5.27)
Mos ravishda elektrmexanik va mexanik xarakteristikalar uchun quyidagicha bo‘ladi:
; yoki ; (5.28)
; yoki ; (5.29)


Ketma- ket qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok motori mexanik xarakteristikalarini birinchi qarashda ordinata o‘qini kesmaydigan giperbo‘la ko‘rinishida tasavvur qilishimiz mumkin.
Agar (R_ya + R_q) =0 deb olsak, unda xarakteristiga absissa o‘qini kesmaydi (5.18 - rasmga qarang).Bunday xarakteristika «ideal xarakteristika» deyiladi. Undan yuqorida xarakteristikalar bo‘lishi mumkin emas. Xaqiqiy tabiiy xarakteristika absissa o‘qini qisqa tutashuv tokiga to‘g‘ri keladigan nuqtada kesib o‘tadi (M_k). Agar motor to‘yinishini inobatga olsak, unda momentlar 0,8M_k dan kam bo‘lganda xarakteristika egri chiziqli va giperbo‘lasimon bo‘ladi; tokning va oqim momentining katta qiymatilarida to‘yinish bo‘lib qoladi va to‘g‘irlanadi.

13. - rasm. Ketma - ket qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok motorining tabiiy va «ideal» mexanik xarakteristikalari

Ketma - ket qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok motorining asosiy hususiyatlaridan biri unda erkin aylanish tezligining yo‘qligidir. Yuklamani kamaytirilganda motor tezligi sezilarli darajada oshib ketadi, buning natijasida motorni yuklamasiz qoldirish mumkin emas.
Ketma - ket qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok motorining eng asosiy afzalligi kichik tezliklarda ham katta yuklamalar qabul qila olishligidir. Motorni tok bo‘yicha 2,25 – 2,5 barobar zo‘riqtirilganda u 3 – 3,5 nominal momentni hosil qiladi. Bu holat ketma - ket qo‘zg‘atishli motorilarni transport soxasida keng qo‘llashga imkon yaratadi. Bu mashinalarda aynan joyidan siljishda katta moment talab qilinidi.
Ketma - ket qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok motorining yana bir afzalligi unda qo‘zg‘atish janjiri uchun alohida manbaning zarurati yo‘qligi.
Sun’iy mexanik xarakteristikalar uchta usul bilan olinishi mumkin:

• 
  yakor zanjiriga qo‘shimcha qarshilik kiritish bilan;
  
• 
  iste’mol kuchlanishini o‘zgartirish bilan;
  
• 
  yakor chulg‘ami qo‘shimcha qarshilik yordamida shuntlash yo‘li bilan.
  

Yakor zanjiriga qo‘shimcha qarshilik kiritish bilan mexanik xarakteristika bikirligi pasayadi va Mk qiymat ham kamayadi (5.19 - rasmga qarang).
Rostlanishning bu usuli motorni yurgazish paytida qo‘llaniladi. Bunda qarshilik pog‘onalari KM1, KM2, KM3 kontaktorlari bilan ulanadi. 5.19 - rasmda uch pog‘onali yurgazish sxemasining yurgazish xarakteristikalari berilgan. Uzoq vaqt reostatlarda ishlash energiyaning qarshiliklarda sezilarli yo‘qotilishiga sabab bo‘ladi.

13.