O‘zbеkiston rеspublikasi oliy

- rasm. Ketma – ket qo‘zg‘atishli motorning yakor chulg‘amini shuntlashdagi sxemasi (a) va mexanik xarakteristikalari (b)

Ketma – ket qo‘zg‘atishli motorlar uchun ikki xil tormozlanish rejimi mavjud: teskari ulanish va dinamik tormozlanish. Teskari ulanish rejimida motor yakori zanjiriga qo‘shimcha qarshilik kiritilishi lozim. 5.23 - rasmda teskari ulanishning ikkki xil varianti uchun mexanik xarakteristikalari ko‘rsatilgan.
1 – xarakteristika – motor «oldinga» yo‘nalishda ishlaganda (c nuqtasi) qo‘zg‘atish chulg‘amidagi tok yo‘nalishini o‘zgartirsa va bir vaqtda motor zanjiriga qo‘shimcha qarshilik kiritilgan holat. Bunda motor a nuqtada teskari ulanish rejimiga o‘tadi va M_torm. va bu moment ta’sirida motorning tormozlanishi yuzaga keladi.

13. - rasm. Ketma – ket qo‘zg‘atishli motorning teskari ulanish rejimidagi mexanik xarakteristikalari

Motor zanjiriga katta qarshilik ulanganligi sababli (2 - xarakteristika), motor yuk ta’sirida hosil qilinadigan moment ta’sirida teskari yo‘nalishda aylana boshlaydi va b nuqtada ishlay boshlaydi. Undagi aktiv statik moment M_yuk motor tormoz momenti bilan muvozanatlashadi. Teskari ulash rejimi motor zanjiri va qo‘shimcha qarshiliklarda katta energiya yo‘qotishlari bilan o‘ziga xosdir.
Ketma – ket qo‘zg‘atishli motorlarning dinamik tormozlanish rejimi ikki xil variantda mavjud.
Birinchisi – motor yakori qarshilikka ulanadi, qo‘zg‘atish chulg‘ami esa manbadan qo‘shimcha qarshilik orqali ta’minlanadi. Bu rejimdagi motorning mexanik xarakteristikalari mustaqil qo‘zg‘atishli motorning dinamik tormozlanish rejimidagi mexanik xarakteristikalariga o‘xshash bo‘ladi.
Ikkinchi variantda motor o‘z – o‘zidan qo‘zg‘atishli generator sifatida ishlaydi (5.24 - rasm). Ushbu sxemaning alohida jixati shundaki, bunda xarakat rejimidan dinamik tormozlanish rejimiga o‘tishda mashina magnitlanishining
yo‘qotilishidan saqlanish maqsadida qo‘zg‘atish chulg‘amidagi tok yo‘nalishini saqlab qolish kerak. KM kontaktori uzilganda qo‘zg‘atish chulg‘amida tok nolga teng bo‘ladi. Lekin mashining magnit o‘tkazgichi magnitlangan bo‘lgani uchun qoldiq qo‘zg‘atish oqimi saqlanib qoladi. Bu qoldiq magnit oqimi motorning aylanayotgan yakor chulg‘amida E.YU.K. vujudga kelishiga sabab bo‘ladi. Bu E.YU.K. ta’siridan KU kontaktori ulanganda yakor chulg‘ami – qo‘zg‘atish chulg‘ami – R qarshilikdan tashkil topgan zanjir orqali tok o‘tadi va mashina o‘z – o‘zidan qo‘zg‘atiladi. Bu jarayon motor tezligi chegaraviy tezlik ω_cheg. dan kata bo‘lganda yuz beradi. O‘z – o‘zidan qo‘zg‘atish dinamik tormozlanish rejimi mexanik xarakteristikalari 5.25 - rasmda keltirilgan.

13.