O‘zbеkiston rеspublikasi oliy

- rasm. Nasos qurilmasining gidravlik sxemasi

Drosellashda 1-zadvijka yordamida tarmoqdagi gidravlik qarshilik oshiriladi. Rostlash jarayonini nasos qurilmalari xarakteristikalarida ko‘rib chiqamiz (11.6 - rasm). Bu xarakteristikalar nasos hosil qiladigan bosim N ning sarf Q ga bog‘liqligidadir. Nasos ishlaydigan gidravlik tarmoq N_gid –A xarakteristikaga ega. Bunda nasos Q₁ sarfni beradi. Agar kamroq sarf talab qilinsa zadvijka yordamida
gidravlik qarshilik oshiriladi va N_gid – V xarakteristika hosil qilinadi, shuningdek Q₂ sarfga erishiladi. Biroq quvvatning kattagina qismi zadvijka qarshiligini yengishga sarflanadi.



11.6 - rasm. Nasos qurilmasi xarakteristikalari N₀ -B-A-C – markazdan qochma nasos qurilmasi xarakteristikasi. N_gid –D – A – gidravlik tarmoq xarakteristikasi.
So‘rilishga uzatish bilan qayta ishgatushirishli rostlashda isroflar yana ham ko‘proq kuzatiladi. Bu holatda 2 – zadvijka to‘liq ochiladi, va umumiy gidravlik qarshilik pasaytiriladi - N_gid –C xarakteristika. Bunda nasosning umumiy sarfi Q₃ gacha ko‘tariladi. Bu sarf tarmoqdagi talab qilingan sarf Q₂ va aylanma xarakat uchun (sirkulyaziya) sarf Q₃ dan tashkil topadi. Natijada Q₂ – D-C-Q₃ maydoniga proporsional bo‘lgan energiya isroflari vujudga keladi.
Shu kabi energiya isroflaridan nasos uchun rostlanadigan elektr yuritmani qo‘llash bilan qutilish mumkin. Tezlikni kamaytirib nasosning Q – N xarakteristikasini hosil qilamiz. Bu xarakteristika D nuqtasidan o‘tib (H₀₂ –D xarakteristikasi), zadvijka ishlatilishiga tegmasdan Q₂ talab qilinadigan sarfni olamiz. Bunda nasos samaradorligini rostlash bilan bo‘lgan qo‘shimcha isroflar bo‘lmaydi.
Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, rostlanadigan elektr yuritmaga o‘tilishi bilan elektr energiyasi 30%gacha tejaladi.

2. 
   – masala.
   

15 kW quvvatga ega bo‘lgan nasos qurilmasining yillik elektr energiyasi sarfining taxlili berilsin. Nasos qurilmasi bir yilda 6000 soat ishlaydi, undan 90% samaradorlik bilan 4000 soat, 45% samaradorlik bilan 2000 soat.
Nasos parametrlari: H_n = 30m; Q = 140 m³/soat = 0,039 m³/s; η_n = 0,76. Nasos xarakteristikasining formulasi
H=H₀ – R_nQ² = 39-5900Q². Nasos geodezik bosimsiz (H_geod =0), R_n = 5900s²/m⁵ gidravlik qarshilikli tarmoqqa xizmat qiladi.
Echimi:

1. 
   Nasosning nominal quvvati
   

P_n =

2. 
   Nasos hosil qiladigan bosim.
   

0,9 Q_n = 0,035m³/s sarfda H = H₀ – R_n (0,9 Q_n)² = 39 – 5900 ∙ 0,035² = 33,8 m.
0,45Q_n sarfda 0,45Q_n = 0,0175m³/s
H = H₀ – R_n (0,45 Q_n)² =39-5900∙0,0175²=37,2m

3. 
   Kerakli rejimlarda ishlatish uchun bosimning bir qismini zadvijkaga sarflashga to‘g‘ri keladi. Nasos va motorning F.I.K.ni o‘zgarmas deb qabul qilamiz = 0,76, = 0,9.
   

Motor ishlashi uchun talab qilinadigan quvvat
Q = 0,9Q_n da P = Q = 0,45Q_n da P =

4. 
   Yil bo‘yi ishlatilgan elektr energiya miqdori.
   

A = 16,9 ∙4000 + 9,3 ∙2000 = 86200 kW * soat.

5. 
   Agar nasos qurilmasini rostlash nasosning aylanish tezligini rostlash yo‘li bilan amalga oshirilsa, unda zadvijka uchun bosim sarfi (isrofi) bo‘lmaydi.
   

Taxminan aytish mumkinki, ishchi g‘ildirak aylanish tezligini o‘zgartirish
yo‘li bilan rostlashda nasos sarfi tezlikka proporsional bo‘ladi. Bosim quvvat kvadaratiga, nasos validagi quvvat esa tezlik kubiga proporsional bo‘ladi. Rostlanadigan elektr yuritma F.I.K. quyidagicha bo‘ladi.


Η_yur = η_mot ∙η_cho‘ = 0,9 ∙0,95=0,855 , unda
Q = 0,9Q_n bo‘lganda H = (0,9)² H_n = 0,9² ∙30 = 24,3 P=
Q = 0,45Q_n bo‘lganda H = (0,45)² H_n = 0,45² ∙30 = 6,0m

P =

6. 
   Rostlanadigan elektr yuritmani qo‘llaganda yillik elektr energiya sarfi
   

A= 12,8 ∙4000+1,6∙2000=54200 kW. soat.
15 kWt quvvatli nasos qurilmasining elektr energiyasi tejamliligi ΔA=86200-54200=32000 kW. soat.
Keltirilgan hisob – kitob taxminiy bo‘lib, u rostlanadigan elektr yuritma qo‘llanilganda tejamlilik darajasini ko‘rsatadi.

5.