|
Nima qilish kerak?
Avvalo, bolani bag’ringizga bosing va ortiqcha savol bermasligingiz lozim. Nafasi ichiga tushib ketgan bolani bag’ringizga bosganingizdan keyin baqirib yig’lab yuborsa, demak u qo’rquvini yengayapti, yig’lashidan to’xtatmang. “Men sening yoningdaman”, “Men seni yaxshi ko’raman”, “Men senga yordam beraman” dan boshqa so’zlar aytish mumkin emas. Ayniqsa, “Bo’ldi”, “Yig’lama”, “Kuchli bolalar yig’lamaydi!”, “Uyalmaysanmi!” “Shundan ham qo’rqadimi?” kabi iboralarni ishlatmang!
Kichik maktabgacha yosh bolalarda qo'rquv va xavotir bilan birgalikda oyoq-qo'llari va qo'llarini siqib, oyoq-qo'llarda titraydigan alomatlar kuzatilishi mumkin. Ko’pincha - u xafa bo'lib, asabiylashadi, ovqatlanishdan bosh tortadi va yaxshi uxlamaydi. Bunday holat bolaning qo'rquviga bog'liq bo'lishi mumkin. Birinchidan, bolada qo'rquvning dastlabki alomatlarini topsangiz, bunday holatning sababini aniqlashga harakat qiling. Ko'pincha o'sib borayotgan bola yolg'izlikdan qo'rqishi mumkin. Bu holat odatda ota-onaga, asosan onaga kuchli bog'liqlik bilan namoyon bo'ladi va uni bir necha daqiqaga ham qo’yvormaydi. Bolaning onasi hali ham qaytib kelishini tushunmayapti va uni abadiy yo'qotishdan qo'rqib yig'lamoqda. Biz bu hodisaga, masalan, bolalarning qorong'ilikdan qo’rqishiga haqida to'xtalib o'tamiz. Ular butun oilaning uyqusini va uyg'oqligini buzadi, o'z navbatida bolaga qaytadigan ota-onalarning nevro’zini keltirib chiqaradi. Qisqa aylana shakllanadi, undan chiqib ketish qiyin. Kechasi qo'rquv paytida bola (odatda 2-5 yoshda) tungi uyquning dastlabki uch soati ichida birdan baland ovozda yig'lar va baqirib yuboradi. Qo'llarini olishga va tinchlanishga urinayotganingizda, u ko’rpa bilan o’zini yopib oladi. Agar siz bu vaziyatni yaxshi bilsangiz, agar u bir martadan ortiq yoki ikki marta takrorlangan bo'lsa, shoshilinch ravishda bolangizning qo'rquvini yo'qotishga harakat qiling. Bolalar kecha qo'rquvlari yuqorida keltirilgan so'zlar va boshqa yo'llar bilan yo'q qilish deyarli mumkin emas. Bola odatda, u uyquda uni qanday qo'rqitganini eslamaydi. Bunday holatda bolalikdan kechqurun qo'rquvni davolash oilada sog’lom psixologik muhit (farzandingiz shifokoriga maslahat bergandan keyin ma'lum bir preparatni tanlashingiz mumkin). Qo’rquvning namoyon bo’lishi yosh davrlariga qarab xarakterlanadi;
2 – 3 yoshda jonzotlardan , jonivorlardan, qorong’ulikdan qo’rqish
3 – 4 yoshda hasharotlardan ,suvdan, balandlikdan, ertak qhramonlaridan qo’rqish;
4 – 5 yoshda baxtsiz hodisalardan, olovdan qo’rqish;
5 – 6 yoshda maktabdan , bog’chadan qo’rqish;
Tushdagi qo’rqinchli qahramon bolalarda bo’ri bo’lib tasvirlanadi. Odatda otasi ko’p urushadigan bolalar ushbu personajdan qo’rqishadi. Bo’ri bu jismoniy tazyiq aziyat chekayotganini ifodalaydi. 2 yoshli o’g’il bolalarda asosan uxlash oldi qo’rqinchli sharpalardan qo’rqish kuchayadi . 3 yoshda sharpa aniq, yalmog’iz, ajina ko’rinishda namoyon bo’ladi. Bu qattiqqo’l onaning tazyiqidan dalolat beradi. Bo’ri va yalmog’iz bolani yeb qo’yishidan yoki nobud qilishidan qo’rqadi.
Bolani kimlar bilandir qo’rqitish “odamlardan qo’rqish kerak” degan tarbiyani shakllantiradi. Bola kimdandir qo’rqishi kerak emas. Bolada mumkin emas degan tarbiyani shakllantirish lozim. “Bu narsaga tegma dadang uradi” deb emas, “Bunga tegishing mumkin emas” deb tushuntirish kerak. Avvalo bolani kichikligida ayrim xavfli narsalar ( gugurt, qaychi, pichoq , issiq choydan ehtiyot qilishingiz lozim.
Dunyoga kelgan bola uchun hamma narsa notanish va noma'lum. Bolaga nima yaxshi ekanini aniqlash qiyin, yomon narsa, ba'zan biz uchun odatiy narsalar bolada yoqimsiz his-tuyg'ular va qo'rquvga olib kelishi mumkin. Ko'pincha ota-onalar bolaning xulqida keskin o'zgarishlarni sezadilar - u xafa bo'lib, asabiylashadi, ovqatlanishdan bosh tortadi va yaxshi uxlamaydi. Bunday holat bolaning qo'rquviga bog'liq bo'lishi mumkin. 6 yoshli bolalar yaxshi, mehribon va sezgir ota-onalardan tashqari, yomon narsalar ham borligini tushunishadi. Shunday qilib, to'liq bo'lmagan oiladan 6 yoshli bola (otasi ajrashganidan keyin) ilondan qo'rqib ketdi. "U nafas oladi va hamma narsa", - deydi u. "Hamma" so'zi ostida u o'limni nazarda tutgan. Hech kim ilon uning beixtiyor chuqurlikdan chiqib, uchishi mumkin, lekin u to'satdan uning oldida himoyasiz bola tasavvur qo'lga va qarshilik uning irodasini sustligi namoyish etadi. Doimiy xayoliy tahdidga ega bo'lish, otaning yetarlicha ta'siri yo'qligi sababli shakllanmagan psixologik himoyaning yetishmasligini ko'rsatadi. To’liqsiz oilada bolaga erkaklarga xos sifatlarni tushuntirib borish kerak. Bu sifatlarni kinoda, kitoblardan emas hayotdan olingan jonli insonlardan topib ibrat keltirish lozim. O’g’il bolani kaltaklash bu erkak tarbiyasi emas, kimdandir qo’rqitish bilan tarbiyalash bolani qo’rqoq qilib tarbiyalashdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
