O‘zbekiston Respublikasi Хalq ta’limi vazirligi tasdiqlagan тoshkenт 2005

64-DARS. Kimyoviy reaksiyalarning kimyoviy ishlab chiqarishdagi ahamiyati.
Darsning maqsadi: O‘quvchilarga kimyoviy reaksiyalarning sodir bo‘lish qonuniyatlari haqidagi bilimlarni umumlashtirish orqali kimyoviy ishlab chiqarishlarga tadbiq etish yo‘llari haqida ilmiy tushunchalar berish.
Darsning rejasi:

1. 
   Kimyoviy reaksiya tezligi va modda tabiati.
   
2. 
   Kimyoviy reaksiya tezligi va modda konsentratsiyasi.
   
3. 
   Kimyoviy reaksiya tezligi va moddalarning o‘zaro ta’sir sathi.
   
4. 
   Kimyoviy reaksiya tezligi va harorat.
   
5. 
   Katalizatorlar va ingibitorlar.
   
6. 
   Chiqindisiz texnologiyalar.
   

(Izoh: Yuqoridagi barcha bo‘limlarni kimyoviy ishlab chiqarishning alohida bir sohasi misolida yoritish taklif etiladi).
Сиз умумий ўрта таълим мактабларини 7-9 синфларида кимё фанининг назарий асосларини ўрганиш давомида, халқ хўжалигида ишлатиладиган жуда кўп моддалар хақида тушунчаларга эга бўлдингиз ва кимё мўжизакор фан эканлигига ишонч хосил қилдингиз. Кимёнинг мўжизакорлиги шундаки газсимон моддалардан суюқликлар ёки қаттиқ моддалардан газларни улардан эса газлама ёки доривор моддалар олиш мумкин. Кимёвий моддаларнинг кўплари кимё корхоналарида ишлаб чиқарилади. Масалан, азотли, фосфорли ва калийли минерал ўғитлар, нитрат, фосфат ва сульфат кислоталар, қора ва рангли металлар, нефть, тошкўмир ва табиий газ махсулотлари кимё корхоналарда ишлаб чиқарилган махсулотлардир.

Хом ашёни кимёвий таркибини ўзгариши билан боғлиқ бўлган бир қатор жараёнларни ўз ичига қамраб олган ишлаб чиқариш корхоналари кимёвий ишлаб чиқариш корхоналаридир. Кимёвий ишлаб чиқариш корхоналаридаги илмий, назарий ва амалий билимларни кимёвий технология ўрганади.

Демак, кимёвий технология кам хом ашё ва энергия сарфлаш билан хом ашёни қайта ишлаб, сифатли махсулот тайёрлаш усулларини ўрганувчи фандир.

Хар бир кимёвий ишлаб чиқариш жараёни асосида бир қатор кимёвий реакциялар ётади. Кимёвий реакцияларнинг тезлиги, кимёвий реакциялар тезлигига таъсир этувчи омиллар, кимёвий мувозанат, кимёвий мувозанатни силжитувчи омиллар хақида фан, кимёвий кинетиканинг назарий асосларини кимёвий технологияга тадбиқ этиш, уни жадал суратлар билан ривожлантириш демакдир.

Сиз кўмирни, олтингугуртни, колчеданни ёниши каби қайтмас реакцияларни, олтингугурт (IV)-оксидини оксидлаш, азотни водород билан боғлаш, аммиакни оксидлаш каби қайтар реакцияларни бориш қонуниятлари билан танишгансиз. Бу реакцияларни саноат миқёсида амалга ошириш учун оптимал шароит танлаш эса технологик жараённинг асосий вазифасидир.