O’zbekiston respublikasi davlat soliq qo’mitasi

Iqtisodiyotning umumlashma ko’rsatkichlari. Ishlab chiqarish jarayonida juda ham xilma-xil mahsulotlar yaratiladi, turli-tuman xizmatlar ko’rsatiladi, ma’naviy nehmatlar vujudga keltiriladi. Ular ma’lum iqtisodiy ko’rsatkichlar yordamida hisoblab boriladi,baholanadi. Bu ish iqtisodiyotning holatini aniqlash,nehmatlarni to’g’ri taqsimlash, ayirboshlash va maqsadli iste’mol qilish uchun bajariladi. Iqtisodiyotning holati, jamiyatning boyligi, ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligi butun bir iqtisodiy ko’rsatkichlar tizimi orqali o’lchanadi: ularning bahzilari umumiy xarakterga, bahzilari xususiy xarakterga egadir.Butun ijtimoiy ishlab chiqarishning bir yil ichidagi natijasi, yaratilgan nehmatlar yig’indisi jami ijtimoiy mahsulot deb ataladi. U moddiy ishlab chiqarish sohasida band bo’lgan barcha hodimlarning mehnat maxsulidir. U buyuk shaklida ishlab chiqarish vositalaridan va iste’mol buyumlaridan iborat bo’ladi. Bozor munosabatlari hukm so’rgan sharoitda jami ijtimoiy mahsulot yana qiymat shaklida ham hisoblanadi. Jami ijtimoiy mahsulotning qiymat (pul) ko’rinishi orqali mamlakat iqtisodiyotida ruy bergan miqdor o’zgarishlari (iqtisodiy o’sish yoki iqtisodiy inqiroz) bilib boriladi.
Jami ijtimoiy mahsulotning pul ifodasi ma’lum muddatlarga katg’iy baholanadi, mamlakatning milliy valyutasida ifodalanadi. Iqtisodiyotning umumlashma ko’rsatkichlaridan yana biri yalpi milliy mahsulotdir, u mamlakatdagi butun iqtisodiy faoliyatning tuda ifodasi hisoblanadi.
Yalpi milliy mahsulot jami ijtimoiy mahsulotdan shu bilan farq qiladiki, u nafaqat moddiy ishlab chiqarishning bir yillik natijasi, shu bilan birga noishlab chiqarish sohasining, maishiy xizmatlarning ham ish natijasidir. YAlpi milliy mahsulot mamlakatdagi barcha korxonalar (ularning qaysi idoraga buysunishidan, qanday mulk shakliga mansubligidan kathiy nazar), tashkilotlar, idoralar, kooperativlar, uyushmalar, firmalar, kontsernlar, korporatsiya yoki kompaniyalarning yillik faoliyat ifodasidir. SHuning uchun yalpi milliy mahsulotni yaratishda xususiy, oila yakka mehnat bilan shug’ullanuvchi barcha ishlab chiqaruvchilar, xizmat ko’rsatuvchilar, boshqaruvchi va ilmiy-texnik hodimlar ham ishtirok etadi.
Yalpi milliy mahsulot tarkibida xizmatlar ham muhim, salmoqli o’rin tutadi. SHuning uchun yalpi milliy mahsulotni ko’paytirishda mamlakat xalq xo’jaligining barcha tarmoqlarini safarbar qilish, har bir kishi faoliyatini yaxshilash katta ahamiyat kasb etadi.
Yalpi milliy mahsulotning bir qismi sof mahsulotdir.
Sof mahsulot — jamiyatda ma’lum bir davrda butunlay yangidan yaratilgan mahsulotdir, u sarf qilingan jonli mehnatning moddiylashgan ifodasidir. U yangidan yaratilgan mahsulot deb ham ataladi.Sof madsulot ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligini ko’rsatuvchi muhim kategoriyadir.Sof mahsulot iqtisodiy hayotda sof daromad ko’rinishida namoyon bo’ladi. Sof daromad korxona yoki firmalarning pul shaklidagi umumiy ko’rinishidir. Biroq ular miqdor jihatdan farq qiladi; sof mahsulot ma’lum miqdorga (agar milliy valyuta barqarorligi ta’minlanib turilgan bo’lsa) sof daromaddan kamroqdir. Sof daromad kategoriyasi orqali korxonalar iqtisodiy faoliyatiga baho berilishi mumkin. Zero, bu faoliyat samaradorligi boshqa ko’rsatkichlarda ham ifodalanadi.