O’zbekiston respublikasi davlat soliq qo’mitasi

Mulkchilik shakllari xilma-xil bo’lgani maqulmi yoki aksincha bo’lganimi?
Mavjud tarixiy taraqqiyot davrining mazmunini birinchi navbatda, ishlab chiqarish vositalariga egalik qilishning qanday shakllarda bo’lishi belgilaydi. Jamiyatning har tomonlama taraqqiy topishi, aholi farovonligining ta’minlanishi mulk shakllarining xilma-xil bo’lishini taqozo etadi, bunda mulk tizimida biron-bir mulk shaklining yakkahokimligiga yo’l qo’yilmaganligi ma’quldir. Shu bilan birga xilma-xil mulk shakllari o’rtasida huquqiy-iqtisodiy tenglik vujudga keltirilishi kerak. Buning uchun esa davlatga qarashli mulkni uning tasarrufidan chiqarish, uning katta qismini boshqa mulk shakllariga aylantirish uchun shart-sharoitlar yaratish lozim. Ana shu maqsadda O’zbekistonda mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish haqida qonun qabul qilindi. Bu qonunning amalga oshirilishi jarayonida turli mulk-chilik va aralash iqtisodiyot tarkib topishi kutilmoqda.
Iqtisodiyotimizda xususiy mulkchilikning paydo bo’lishi havfli emasmi?
Mamlakatimizda jahon hamjamiyatida amal qilayotgan bozor munosabatlariga kirib borilmoqda, uning iqtisodiy asoslari yaratilmoqda. Ana shunday iqtisodiy asoslardan biri mulkiy munosabatlarda xilma-xillikka erishishdir. O’zbekistonda mulkchilik qonuniga asosan turli mulkchilik qaror topmoqda. Respublikamiz mulk tizimida davlat mulki, korporativ mulk, jamoa mulkchiligi, xissadorlik (aktsionerlik) mulki, aralash mulk, qo’shma mulk, xususiy mulk, shaxsiy mulk, oila va yakka tartibdagi mulk kabi mulk shakllari paydo bo’lmoqda. Hayot taqozo etgan, bozor iqtisodiyoti talab etadigan boshqa mulk shakllari ham vujudga kelishi mumkin. Ma’lumki, bozor munosabatlari sharoitida yashayotgan barcha mamlakatlarda davlat mulki mulk tizimida taxminan 25—30 foiz atrofida saqlanib qolayotir; ikkinchidan, hozir iqtisodiyotda shunday salohiyatdagi tarmoqlar, korxonalar borki, ayrim xususiy sohibkorlar, kompaniya va korporatsiyalar ularni tasarruf eta olmaydi, samarali boshqara olmaydi. Bular jumlasiga qazib olish sanoati, yoqilgi-energetika majmuasi, mashinasozlik, kimyo sanoati, temir yo’llar, aloqa vositalari kabilar kiradi; uchinchi-dan, iqtisodiyotning, mamlakat hayotining shunday tarmoqlari va yo’nalishlari borki, ular faqat davlat qo’lida bo’lgandagina iqtisodiy samara beradi, davlat mamlakat xalqining mushtarak manfaatlariga xizmat qila oladi, mamlakat havfsizligi va dahlsizligini ta’minlaydi. Bular jumlasiga yuqorida sanab o’tilgan tarmoqlarning ayrimlari bilan birga yana harbiy sanoat ishlab chiqarishi, qishloq xo’jaligi, madaniyat, maorif, tibbiyot va boshqa majmualar kiradi. Bularning davlat ixtiyorida bo’lishi umummilliy manfaatlarga muvofiq keladi.
Xususiy mulkchilikning vujudga keltirilishi ham davlat va xalq manfaatlariga zarar yetkazmaydi. Gap shundaki, bir tomondan, xususiy mulkchilik bozor iqtisodiyoti-ga o’tishning eng dolzarb masalasidir, uning iqtisodiy asoslaridan biridir. Ikkinchi tomondan, respublikamiz sharoitida xususiy mulkchilik ob’ekti qilib savdo, umumiy ovqatlanish, o’rta va mayda ishlab chiqarish, maishiy xizmat sohalari olinmoqda. Ayniqsa, mayda va o’rta ishlab chiqarish yo’nalishlari bozor talablariga tez moslashuv-chan bo’lishi bilan birga katta sarmoya talab qilmaydi, ularni xususiy soxibkorlar bemalol tasarruf etishlari mumkin.