O‘zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik Universiteti Jinoyat-protsessual huquqi darslik

15.2. Jinoyat ishini qoʻzgʻatish sabablari, asosi va tartibi

Jinoyat ishini qoʻzgʻatish sababi deganda JPKda belgilangan va oʻzida tayyorlanayotgan yoki sodir etilgan jinoyat haqida ma’lumot beradigan manbalar tushuniladi. Sababning mavjudligi ushbu organlarning jinoyat ishini qoʻzgʻatish zarurligi haqidagi masalani koʻrib chiqish majburiyatini yuzaga keltiradi.

JPKning 322-moddasi 1-qismiga koʻra jinoyat ishini qoʻzgʻatish uchun quyidagilar sabab boʻlishi mumkin:
1) shaxslarning arizalari;
2) korxona, muassasa, tashkilot hamda jamoat birlashmalari va mansabdor shaxslar bergan xabarlar;
3) ommaviy axborot vositalarining xabarlari;
4) jinoyat sodir etilganligini koʻrsatuvchi ma’lumotlar va izlarni surishtiruv organi, surishtiruvchi, tergovchi, prokurorning bevosita oʻzi aniqlashi;
5) aybini boʻyniga olish haqidagi arz sabab boʻladi.
Jinoyatchilikka qarshi kurashni amalga oshirayotgan davlat organlarining faoliyatida jinoyat ishini qoʻzgʻatishning eng koʻp tarqalgan sababi – shaxslarning arizalaridir. JPKning 324-moddasiga muvofiq, shaxslarning jinoyat toʻgʻrisidagi arizalari yozma yoki ogʻzaki boʻlishi mumkin.
JPKning talablariga asosan yozma arizalar imzolagan boʻlishlari kerak. Anonim – ya’ni imzosiz, qalbaki imzoli yoki uydirma shaxs nomidan yozilgan ariza jinoyat ishini qoʻzgʻatish uchun sabab boʻla olmaydi (JPKning 323-m.).
JPKning 113-moddasiga asosan aybini boʻyniga olish toʻgʻrisidagi arz ariza beruvchining oʻzi sodir etgan jinoyati toʻgʻrisida u shu jinoyatni sodir etishda gumon qilinmasdan va unga ayblov e’lon qilinmasdan oldin bergan xabaridir. U ham ariza kabi ogʻzaki yoki yozma shaklda boʻlishi mumkin. Surishtiruvchi, tergovchi yoki prokuror ogʻzaki xabarni bayonnomada aks ettiradi, unga arz qiluvchining shaxsiga doir ma’lumotlar kiritiladi va unda arzning mazmuni birinchi shaxs nomidan bayon qilinadi. Bayonnomaga arz qiluvchi va surishtiruvchi, tergovchi yoki prokuror imzo chekadi.