O’zbekiston respubilkasi oliy va o’rta maxsur ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti axborot texnologiyalari fakulteti informatika o`qitish metodikasi yo’nalishi 3-kurs 306-guruh talabasi ning ma`lumotlar bazasi fanidan amaliy ishlari

Mantiqiy bosqich. Bu bosqich ma’lumotlar bazasidagi ma’lumotlarning o‘zaro qanday bog‘langanligi va ularning ma’lumotlar bazasida qanday saqlanganligini ko‘rsatadi. Bu bosqich ishlashida fizik bosqichga murojat qiladi. Ma’lumotlar bazasi boshqaruvchisi shu bosqichda ish ko‘radi.

Ko‘rsatish bosqichi. Bu bosqich butun bir ma’lumotlar bazasidan faqat bir qismini ko‘rsatdi. Bazadagi ma’lumotlar juda ko‘p bo‘ladi, foydalanuvchi esa ulardan faqat o‘ziga keraklisini ko‘rishi lozim bo‘ladi. Shuning uchun ham bu bosqich ishlab chiqilgan. Tizim ayni bir ma’lumotlar bazasi uchun ko‘pgina ko‘rsatishlarni ta’minlashi mumkin.

Ko‘p yuqori dasturlash tillari ma’lumotlarning bunday tuzulish turini qo‘llab quvvatlaydi.
Мисол учун
Type instructor = record
Id : char(5);
Name : char(20); Salary : numeric(8,2); end;
Bu kod o‘zida 3 ta yozuv maydoni bo‘lgan ro‘yhatni bildiradi. Shuningdek ma’lumotlar bazasidagi ma’lumotlar o‘zgartirilishi, o‘chirilishi yoki yangi ma’lumot qo‘shilishi mumkin.

1 .1- rasm. Ma’lumotlar tuzilishining 3 ta bosqichi.

• 
  Ma’lumot modellari
  
• 
  Malumotlar bazasi tuzilmasining asosi bu ma’lumot modellaridir. U o‘z ichiga ma’lumotlarning o‘zaro bog‘lanishi, ularning tuzulish ketma-ketligi va boshqa bir qancha ma’lumotlarni oladi. Model ma’lumotlar bazasida fizik, mantiqiy va ko‘rsatish bosqichlarini tasvirlashni o‘ziga xos bir ko‘rinishi. Ma’lumot modellari quyidagi 4 ta turkumga bo‘linadi:
  
• 
  Munosabat modeli. Jadvallarni va ulardagi ma’lumotlarni o‘zaro bog‘lanish munosabatlarini tasvirlash uchun foydalaniladi. Har bir jadvalning bir necha ustunlari va har bir ustunning yagona takrorlanmas nomi bo‘ladi. Bu model ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimida juda keng foydalaniladi.
  
• 
  Mohiyat - aloqa modeli. Bu modeldan asosan obektlarning yig‘indisini va ular o‘rtasidagi bog‘liqlikni tasvirlaydi. Mohiyat bu biror narsa yoki obekt haqiqiy dunyodagi boshqa obyektlardan farqlaydi. Bu modeldan ma’lumotlar bazasi tuzilmasida keng foydalaniladi.
  
• 
  Obekt-baza ma’lumot modeli. Obektga yo‘naltirilgan dasturlash dasturlash metodlari ichida ustuvor hisoblanadi. Obektga yo‘naltirilgan ma’lumot modelida tayyor obyektlardan foydalaniladi.
  
• 
  Yarimtuzilgan ma’lumotlar modeli. Bu model ma’lumotlarning o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlashga imkon beradi. Bu model yuqorida keltirib o‘tilgan modellarga zid ishlaydi. Bunda har bir ma’lumot qismini o‘ziga xos xususiyati o‘rnatilgan bo‘lishi kerak.
  

SQL (Structured Query Language) Strukturalashgan so‘rovlar tili. Aniq qilib aytganda SQL – ma’lumotlarni qism tili, chunki ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi boshqa тил vositalariga ham ega. SQL yaratilayotganda, oddiy tabiiy tilga yaqin relyatsion m’lumotlar bazasini so‘rovlar tili sifatida loyihalaydi.
SQL tili deklarativ (tavsiflovchi ) til hisoblanadi, shu bilan u dasturlash tillaridan farq qiladi. Buning ma’nosi SQL tilida beriladigan ifodalarni nima qilish kerakligini tavsiflaydi, ya’ni uni qanday bajarish kerakligini ko‘rsatmaydi. SQL tili:

• 
  Operatorlar;
  
• 
  Kursatmalar;
  
• 
  Funksiyalar, to'plamidan iborat.
  

AMALIY ISH №2

Mavzu. Mantiqiy dasturlash.