O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭШИТУВ-МУВОЗАНАТ НЕРВИ 
— бош мия нервларининг 8-жуфти. Икки 
функционал — вестибуляр аппарат (му-
возанат аъзосидан импульсларни узатув-
чи) ва чиғаноқ (товушни қабул қилувчи) 
қисмдан иборат (қ. Қулоқ). Вестибуляр 
қисм ички эшитиш йўлининг тагида ётув-
чи даҳлиз тугунчасидан, чиғаноқ қисм 
эса чиғаноқнинг суяк пластинкаси асоси-
гача борувчи спираль тугунчадан бошла-
нади. Э.м.н.нинг чиғаноқ қисм толалари 
зарарланса (инфекцион ёки шикастла-
ниш туфайли), эшитиш қобилиятига (кар 
бўлишгача) зиён етади, вестибуляр аппа-
рат зарарланса, мувозанат бузилиши ва 
бош айланиши кузатилади.
ЭШКАК — қайиқ ва кемаларни 
ҳаракатга келтириш ва бошқариш учун 
хизмат қиладиган қурак ёки механизм. 
Қайиқ Э.лари узун дастали ёғоч ку-
ракдан иборат. Қайиқнинг каттакичи-
клигига қараб, уни бир (тикка туриб 
ёки ўтириб), икки, тўрт, олти, саккиз 
ва ҳоказо. Э. билан ҳаракатлантириш 
мумкин. Бундай Э. қадимдан маълум. 
Улардан жанговар кемаларда ҳам фой-
даланилган (мас, Юнонистон, Карфаген, 
Рим, Финикия ва бошқалар). Россияда 
Э.ли кемалар ҳарбийденгиз флотининг 
ажралмас қисми бўлган (18—19-асрлар). 
Охирги марта Э.ли рус флоти 1828—29 
йиллардаги рустуркурушида қатнашган. 
Ҳозир ҳам истироҳат боғларидаги сайр 
қайиқларида, спорт қайиқларида Э. иш-
латилади. Э.нинг ғилдирак шаклида-
ги хили (Э.ғилдирак) ҳам бор. Бундай 
Элар 18-асрда буғмашинаси яратил-
ганидан сўнг пайдо бўлган кемаларда 
ишлатилган. Доира бўйлаб жойлашти-
рилган ва бурилиш механизми (эксцен-
трик) билан тортқилар ёрдамида шар-
нирли бириктирилган тўғри тўртбурчак 
парракдан иборат. Бундай Э. кеманинг 
ўрта ёки қуйруқ қисмига кўндалангига 
ўрнатилади, уни буғ двигатели ҳаракатга 
келтиради. Энг кенг тарқалган замона-
вий Э.ҳаракатлантиргич Э.вИн-т деб 
аталади. У валга ўрнатилган гупчакдан 
иборат. Гупчакдан бир-биридан бир хил 
масофада ўққа нисбатан маълум бурчак 
остида ўрнатилган парраклар бор. Бун-
дай Э.нинг яхлит парракли, гупчак билан 
бирга қуйилган ва штампланган; парра-
клари олинадиган турлари бор. Э. латун, 
бронза, чўян, пўлат, пластмассадан тай-
ёрланади. Замонавий кемаларда асосан 
шундай Э.лар ишлатилади. Уларни ҳам 
ички ёнув двигатели, буғ турбинаси ва 
бошқалар ҳаракатлантиради.