O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

«ЭКОНОМИЧЕСКОЕ 
ОБОЗРЕ-
НИЕ» («Иқтисодий таҳлил») — ойлик 
илмий-амалий иқтисодий журнал. Му-
ассиси Иқтисодий тадқиқотлар маркази. 
БМТнинг Иқтисодий дастури кўмагида 
1998 йилдан Тошкентда рус тилида 
нашр қилинади. Таҳририят кенгаши 
Ўзбекистон Республикаси вазирлик ва 
идораларининг раҳбарларидан ташкил 
топган. Баъзи мақолалар ўзбек, инглиз 
тилларида босилади. Жур. иқгисодчилар, 
тадбиркорлар, 
менежерлар, 
дав-
лат 
хизматчиларига 
мўлжалланган 
бўлиб, Ўзбекистон Республикасининг 
иқтисодий ривожланиши масалалари, 
бизнесни юритиш, хусусийлаштириш, 
иқтисодий ўсиш ва аҳолини ижтимоий 
ҳимоялаш, солиқ ва бюджет, пулкре-
дит, ташқи иқтисодий фаолият, ахборот 
технологияларининг назарий ва амалий 
масалаларини ёритади. Нашрда мамла-
кат ва хориж иқтисодиёти янгиликлари, 
шарҳлар, статистика, ишбилармонлар 
учун амалий маълумотлар берилади. 
Адади 12 минг нусха (2005). 
ЭКОСИСТЕМА (юн. уй, яшаш 
жойи ва система), экологик система — 
биргаликда яшайдиган организмлар ва 
улар яшайдиган шароит мажмуи. Эла 
унинг таркибий қисмлари ўзаро қонуний 
боғланган. «Э.» терминини инглиз бота-
ниги А. Тенсли таклиф этган (1935). А. 
Тенсли таъбирича, экология нуқтаи на-
заридан Э. ер юзидаги табиий бирлик 
бўлиб, унга барча организмлар билан бир 

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
44
қаторда физик омиллар мажмуи, яъни 
биомуҳит (кенг маънода яшаш муҳити) 
омиллари мажмуи ҳам киради. Олим 
Э.да улар таркибига кирувчи организм-
лар ҳамда организмлар билан анорганик 
муҳит ўртасида ҳар хил тарзда моддалар 
алмашинуви бўлиб туришини кўрсатган.
«Э.» тушунчасини ҳар хил муракка-
бликдаги ва ўлчамдаги объектларга нис-
батан қўллаш мумкин. Мас, ҳовуз, кўл 
Э.си билан бирга соҳил бўйи ўсимликлари 
ёки сув туби Э.сини кўрсатиш мумкин. 
Ўрмон ҳам Э., унинг чегарасида ҳар хил 
типдаги тупроқлар, чириётган тўнкалар, 
тўшалма ва бошқалар Э.ни ажратиш 
мумкин. Кўпинча «Э.» тушунчасига ти-
рик организмлар билан улар яшайдиган 
муҳитнинг нотирик компонентлари тар-
зида қаралади. Э.нинг тирик ва нотирик 
компонентлари ўртасида продуцентлар, 
консументлар ва редуцентлар иштиро-
кида моддаларнинг биотик айланиши 
содир бўлиб туради. Э. терминини сунъ-
ий Э. (қ.х. далалари, боғлар, хиёбонлар, 
оқова сувларни биологик тозалайдиган 
иншоотлар ва бошқалар) га нисбатан ҳам 
қўллаш мумкин. Э. ўзига хос хусусият-
ларни узоқ вақт давомида сақлаб туради-
ган ўта турғун ёки қисқа муддатли (мас, 
эфемер сув ҳавзалари, кўлмак сувлар) 
бўлиши мумкин. Мураккаблик даражаси-
дан қатъи назар Э. турлар таркиби, унга 
кирадиган организмлар сони, биомас-
саси, айрим трофик гуруҳлар нисбати, 
органик моддаларнинг ҳосил бўлиши ва 
парчаланиш жараёнларининг тезлиги би-
лан тавсифланади. Э. чегараси ва уларда 
кечадиган моддалар айланиши жараёнла-
ри турли даражада рўй беради. Э. атроф 
муҳитдан фақат энергия эмас, балки кўп 
ёки оз миқдорда моддалар келиб турган-
дагина мавжуд бўлади. Барча Э. бирга-
ликда ер биосферасини ташкил этади.
20-аср ўрталарига келиб экологик 
муаммоларнинг кескинлашуви натижа-
сида Э.нинг функционал хусусиятлари-
ни ўрганиш бўйича тадқиқотлар кенг 
миқёсда олиб борила бошланди. Э. струк-
тураси, маҳсуддорлиги ва турғунлигини 
тушуниб олиш учун улардаги трофик 
боғланишни ўрганиш муҳим аҳамиятга 
эга. Трофик боғланишлар орқали Э.да 
моддаларнинг биологик трансформаци-
яси амалга ошади. Замонавий методлар, 
хусусан, Э.ни математик моделлашти-
риш орқали бу жараёнлар интенсивлиги 
ва самарадорлигини миқдорий жиҳатдан 
аниқлаш табиий ресурслардан самарали 
фойдаланиш ва одам яшайдиган муҳитни 
сақлаб қолиш масалаларини ҳал этишда 
муҳим аҳамиятга эга. Кўп ҳолларда био-
геоценоз термини ҳам Э. термини сино-
ними сифатида ишлатилади.
Ад.: Эргашев А., Умумий экология, Т., 
2003; Тўхтаев А., Экология, Т., 2000; Эко-
логические системи, пер.с. анг., М., 1981.