O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭКОНОМАЙЗЕР (инг. сақлаш) — 1) 
буғ қозонига бериладиган совуқ сувни 
қозондан чиқиб кетаётган газлар исси-
клиги билан олдиндан иситиб беради-
ган иссиқлик алмашгич қурилма. Сув 
қайнайдиган ва қайнамайдиган турларга 
бўлинади. Пастроқ (2,5 МПа гача) босим-
га мўлжалланган Э. чўяндан қовурғали 
қилиб ясалади, ундан юқори босимга 
мўлжаллангани эса пўлат трубалардан 
тўғри қилиб тайёрланади; 2) ички ёнув 
двигатели 
карбюраторидаги 
мосла-
ма. Дросселли қопқоқ (заслонка) тўлиқ 
очилганда ёки унинг шунга яқин вазия-
тида ёнувчи аралашмани бойитиш (ёнув-
чи аралашма таркибидаги ёнилғиҳаво 
нисбатини ўзгартириш, яъни ёнилғини 

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
43
кўпроқ, ҳавони камроқ киритиш) учун 
хизмат қилади. 
ЭКОНОМЕТРИЯ 
(юн. 
уй 
хўжалигини юритиш санъати ва ...ме-
трия), эконометрика — иқтисодий жара-
ёнларни таҳлил қилиш, иқтисодий ахбо-
ротларга ишлов беришнинг математик ва 
иқтисодийстатистик усулларини ва мо-
делларини ишлаб чиқиш ва қўллаш би-
лан шуғулланадиган фан; Э. иктисодий 
ҳодиса ва жараёнларнинг аниқ миқдорий 
қонуниятлари ва ўзаро алоқаларини ма-
тематик ва статистик усуллар, моделлар 
ёрдамида ўрганади. Э.да қўлланиладиган 
моделлар ёрдами билан статистика, 
прогноз ва режа маълумотлар асосида 
миқдорий натижалар олинади. Э.нинг 
пайдо бўлиши иқтисодий таҳлиллар ва 
тахминлаш учун иқтисодий статистик 
усуллар ва йўлйўриқларнинг зарурати 
билан боғлиқ.
Иқтисодий-статистик маълумотларни 
математик усулда ўрганиш 19-асрнинг 
охирлари — 20-асрнинг бошларидан 
бошланди. 20-асрнинг 20—30-й.ларида 
Э. мустақил фан сифатида ажралиб чиқди. 
«Э.» терминини дастлаб поляк иктисод-
чиси А. Чомпа (1910) қўллаган, норвег 
иқтисодчиси, Халқаро эконометрия жа-
мияти (1930)нинг асосчиларидан бири Р. 
Фриш унга илмий йўналиш берди (1926). 
Дастлаб Э. доирасида иқтисодий жара-
ёнлар ва уларга таъсир этадиган омил-
лар ўртасидаги корреляцион алоқаларни 
ифодаловчи аналитикстатистик модел-
лар ишлаб чиқилди. Иқтисодий ривожла-
нишни таҳлил қилишда иқтисодий ўсиш 
моделларидан фойдаланилди. Рус олими 
Л.В. Канторович норматив моделларни 
ишлаб чиқишга катта ҳисса қўшди.
Ҳоз. Э. усуллари ёрдамида прогноз-
лашга оид кўплаб масалаларни юқори 
аниқлик даражасида ечиш мумкин. Ҳоз. 
даврда Э. иқтисодий ривожланишнинг 
математик усулларини такомиллашти-
ришда, иқтисодий цикллиликни асос-
лаш, талаб ва таклиф кўрсаткичларини 
ҳисоблаш, талабнинг ўзгарувчанлик ху-
сусиятларини баҳолаш, ишлаб чиқариш 
сарфхаражатларини ва жамғариш суръ-
атлари ўзгаришларини таҳлил этиш, 
ишлаб 
чиқаришнинг 
тармоқлараро 
боғликдигини ўрганишда ва бошқалар 
масалаларни тадқиқ ва тахлил этишда 
қўлланилади. Э. бўйича Ўзбекистон ФА 
Математика инти, Ўзбекистон миллий 
ун-тининг амалий математика фти, Тош-
ТУ ва Тошкент иқтисодиёт унтларида на-
зарий ва амалий ишлар олиб борилади.
Садир Салимов.