O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭКЛЕКТИЗМ, эклектика (юн. — 
танловчи) — турли хил, ҳатто бир-бирига 
қарама-қарши қараш, ғоя, назариялар-
нинг «энг яхшиси»ни танлаб олишга ин-
тилиш. Дастлаб сўнгги юнон фалсафаси-
да пайдо бўлган. «Э.» терминини алек-
сандриялик Потамон (2-аср) қўллаган ва 
ўз мактабини эклектик мактаб деб ата-
ган. Эклектик тафаккур усулида нарса ва 
ҳодисаларнинг муҳим ва муҳим бўлмаган, 
асосий ва асосий бўлмаган хусусиятлари, 
улар ўртасидаги боғланишлар юзаки ра-
вишда бирлаштирилиб, қориштирилиб 
ифодаланади. Нарса ва ҳодисаларга, 
уларнинг боғланишларига аниқ, муай-
ян макон ва замонда, муайян вазият ва 
шартшароитда ёндашмаслик, улардаги 
асосий ва иккинчи даражали томонлар-
ни ҳисобга олмаслик асосида эклектик 
тафаккур усули пайдо бўлади. Тасвирий 
санъат ва меъморликда Э. турлитуман, 
ўзаро номувофиқ бадиий унсурларни 
бирлаштиришдир. Одатда, йирик бадиий 
йўналишларнинг инқирози даврига хос. 

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
38
Э. хусусиятлари, жумладан, қадимий Рим 
санъатининг сўнгги даври (Юнонистон, 
Миср, Олд Осиё ва бошқалар санъатида 
ўзлаштирилган шакллар қўшилиши)да 
кўзга ташланади. Уйғониш даврининг 
буюк намояндалари ижодининг энг яхши 
томонларини қўшиб мукаммалликка 
эришиш мумкин деб ҳисоблаган Боло-
нья мактаби вакиллари ҳам Э.га мойил 
бўлган. Э. турли услубларнинг шаклла-
рини тўғридантўғри қўллаған 19-аср 
2-ярми меъморлиги (айниқса, интерьер-
ларни безаш) учун ҳам хос бўлган, бироқ 
унинг меъморий ва безак Э.и ўзининг 
кенг кўлами, моҳияти эътибори билан 
яхлит бир «модерн» услубини шаклла-
нишига муҳим таъсир кўрсатди. 20-аср 
ўрталаридан Э. анъаналари Ғарбий Евро-
па ва Америка бадиий маданиятида кенг 
тарқалди.