O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

ЭМПЕДОКЛ Акрагантлик (мил.ав. 
487/482, Акрагант — мил. ав. 424/423, 
Пелопоннес) — юнон файласуфи, шоир 
ва врач. Э. ўзининг «Табиат ҳақида»ги 
фалсафий достонида оламнинг асосига 
4 унсур (ер, сув, ҳаво ва олов)ни қўяди. 
Уларнинг бирикиши ва ажралиши мик-
дории ва сифатий бўлинишларга боғлиқ. 
Унсурлар эса ўз-ўзича доимо ўзгармай 
тураверади. Бу таълимот кўп асрлар да-
вомида антик ва ўрта аср фалсафасида 
сақланиб келди. Э.га кўра, оламда уни 
ҳаракатлантирувчи 2 та куч — муҳаббат 
(тортиш кучи) ва душманлик (ита-
риш кучи) бўлиб, улар навбатманавбат 
ҳукмронлик қилади. Э.нинг табиийилмий 
(Куёш тутилиши ҳақида ва бошқалар), 
тирик мавжудотларнинг қонуниятли эво-
люцияси (тупроқдан табиий равишда ав-
вало ўсимликлар, кейинчалик ҳайвонот 
олами пайдо бўлган, улар узоқ тараққиёт 
йўлини босиб ўтгач, инсон вужудга кел-
ганлиги) ҳақидаги фаразлари. одам ўзига 
яқинроқ ва ўхшашроқ мавжудотнигина 
билади, чунки ўхшаш нарса ҳаммавақт 
ўхшаши томонидан билинади, деган 
фикрлари диққатга сазовордир. Э. анато-
мия ва физиология муаммоларига катта 
эътибор берган. «Покланиш» достони-

---

www.ziyouz.com кутубхонаси
127
да руҳнинг кўчиб юриши тўғрисидаги 
динийахлоқий қарашларини баён этган. 
Сицилия тиббий мактабининг асосчиси 
ҳисобланған.
ЭМПИРИЗМ (юн. етрета — тажри-
ба) — фалсафий оқим; ҳиссий тажри-
бани билишнинг бирданбир манбаи деб 
ҳисоблайди. Рационализмгл қарамақлрши 
туради. Тажрибани, ҳиссий билиш-
ни мутлақлаштириш, рационал билиш 
(тушунчалар, назариялар) аҳамиятини 
пасайтириш Э.га хос жиҳатлардир. Э. 
яхлит гносеологик концепция сифатида 
17—!8-асрларда шаклланди (Ф.Бэкон, 
Т.Гоббс, Ж.Локк, Ж.Беркли, Д.Юм); 
Э.нинг айрим белгиларини позити-
визм, неопозитивизм (мантиқий Э.)да 
кўриш мумкин. 19-асрда Э.нинг асо-
сий вакили сифатида инглиз файдасуфи 
Э.С.Милльтанилди. Ҳоз. замон физикаси 
Э.нинг мантиқий йўналишига таянади.