O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi indd

126
болалар орасида кескин камайди. 
ЭММОНС Уильям Харви (1876. 1.2, 
Мексико, Миссури шгати — 1948. 5. 11) 
— америкалик геолог. Чикаго ун-тини ту-
гатган (1904). 1907 йилдан шу унтда дарс 
берган, проф. (1909). 1911—44 йилларда 
Миннесотаунтида проф., штат геол. хиз-
матининг раҳбари. Илмий ишлари, асо-
сан, руда ҳосил бўлиш назарияси ва ок-
сидланиш зонасида рудаларнинг табиий 
пайдо бўлиш жараёнига бағишланган. 
ЭМОТИВИЗМ (инг. — ҳиссиёт 
туғдирувчи) — мантиқий позитивизм-
нинг ахлоқ назарияси; ахлоқ ҳақидаги 
мулоҳаза ва тушунчаларни чин ҳам, 
ёлғон ҳам деб бўлмайди, уларда маъ-
рифий мазмун йўқ, улар маънавий 
ҳиссиётларни ифода этиш ва бундай 
ҳиссиётлар туғдириш учун хизмат 
қилади, деб уқтиради. Ахлоқ тушунча-
ларининг объектив аҳамиятини инкор 
этади. Бу назария 20-асрнинг 20—30-й.
ларида пайдо бўлган. Асосий вакиллари 
— А.Айер (1910—89), Р.Карнап (1891-
1970) ва бошқалар. 
ЭМОЦИЯ (франц. лот. — ларза-
га 
келтираман, 
ҳаяжонлантираман) 
— одам ва ҳайвонларнинг ташқи ва 
ички қўзғатувчилар таъсирига нисба-
тан субъектив реакциялари. Э. қониқиш 
ёки қониқмаслик, қувонч, қўрқув ва 
бошқалар шаклларда намоён бўлади. Э. 
ихтисослашган мия тузилмаларининг 
фаол ҳолатидан иборат бўлиб, одам ва 
ҳайвонларда бу ҳолатни минимал ёки 
максималлаштириш (кучайтириш, та-
крорлаш) истагини пайдо қилади. Э ху-
сусияти зарур эҳтиёж ва уни қониқтириш 
имконияти билан белгиланади. Эҳтиёжни 
қониқтириш эҳтимоли кам бўлганида Э. 
салбий (қўрқув, ғазаб) шаклда намоён 
бўлади. Аксинча уни қондириш эҳтимоли 
кутилганига нисбатан юқори бўлганида 
Э.га ижобий тус (қониқиш, қувонч) бе-
ради. Миянинг турли қисмларига электр 
токи таъсир эттириш орқали дастлаб 
ҳайвонларда, кейинчалик одамларда сал-
бий ва ижобий Э. пайдо қиладиган нерв 
марказлари аниқланади. Бу марказлар, 
асосан, бош мия пўстлоғининг олдин-
ги қисмида, лимбик системаси (узунчоқ 
мия, оралиқ мия, ўрта миянинг бир қанча 
тузилмалари мажмуи)да, марказий кул-
ранг моддада ва гипоталамусда жойлаш-
ган. Э. ўрганиш, ҳосил бўлган шартли 
рефлексларни мустаҳкамлаш жараёнида 
бениҳоя катта аҳамиятга эга. Э. билим-
ларни ўзлаштириш (зеҳн) чегараскни 
кенгайтиради; хотирани фаоллаштиради, 
одам ва ҳайвонлар коммуникациясида 
қўшимча восита (мимика, нутқ ёки товуш 
интонацияси ва бошқалар) бўлади. Одам-
да олий ижтимоий эҳтиёжлар асосида 
пайдо бўлувчи дифференцион ва тургун 
Э.лар, одатда, ҳиссиёт деб аталади.