O’zbеkiston aloqa va axborotlashtirish

Pul bozori - bu mamlakatdagi pul miqdori hamda foiz 
stavkasining turli darajalarida pul mablag’lariga bo’lgan talab va pul 
taklifining o’zaro nisbatini ifodalovchi mexanizm. 
Pul taklifi asosan markaziy bank tomonidan tartibga solinsada, u 
iqtisodiyotdagi barcha taklifni qamrab ololmaydi. Chunki, bu jarayonga uy 
xo’jaligi hatti-harakati hamda tijorat banklarining siyosati ham ta’sir 
ko’rsatadi. 
Tijorat banklari o’z ixtiyorlarida bo’lgan aktivlari hisobiga yangi 
pullarni hosil qilishlari, ya’ni ularni bank krediti sifatida mijozlariga 
berishlari mumkin. To’g’ri, ularning bu faoliyatlari markaziy bank 
tomonidan o’rnatiluvchi majburiy zahira me’yorlari orqali cheklanadi. 
ya’ni, tijorat banki o’zining joriy xarajatlarini qoplashi hamda mijozlar 
tomonidan kreditlar qaytarilmasligi xavfining oldini olish maqsadida 
ma’lum miqdordagi pul mablag’larini zahira sifatida saqlashi lozim. 
Aktivlarning qolgan qismi esa muomalaga chiqarilib, u ma’lum 
muddatdan so’ng yana bankka qaytishi hamda , majburiy zahira normadan 
ortiqcha qismi yana muomalaga chiqarilishi mumkin. To’xtovsiz ravishda 
takrorlanuvchi bu jarayon pul taklifi Multiplikatori yoki bank 
Multiplikatori deyiladi. 
Pul taklifi Multiplikatori - bu bankdagi pul depozitlari 
qushimcha ravishda o’sgan hajmining majburiy zahiralar qo’shimcha 
hajmiga nisbati bo’lib, pul mablag’larining bir birlikka ko’payishi 
iqtisodiyotdagi pul taklifining qanchaga o’sishini ko’rsatadi:
bu yerda: 
R
M
m
s

yoki 
r
m
1

m- 
pul taklifi Multiplikatori koeffitsienti; 
M
s
- bankdagi pul depozitlarining qo’shimcha ravishda o’sgan hajmi; 
R
- majburiy zahiralar qo’shimcha hajmi; 
r 
- majburiy zahiraning foizdagi norma. 
Pul taklifi ko’p jihatdan inflyatsiya jarayonlariga ham ta’sir 
ko’rsatadi. «Inflyatsiya» atamasi (lotincha shishmoq, kengaymoq) ilk bora 
Shimoliy Amerikada 1861-1865 yillardagi fuqarolar urushi davrida 
qo’llanilib, muomalada qog’oz pullarning haddan ortiq ko’payib ketishini 
ifodalagan edi. Iqtisodiy adabiyotlarda esa bu atama XX asrda, birinchi 
jahon urushidan keyin keng tarqaldi.