O’zbekistan respublikasi’ joqari’ ha’m worta arnawli’ ka’siplik bilimlendiriw ministrligi

9.1-rasm. Kabel simi izolatsiyasining faza va yer (a) va fazalar (b) o‘rtasidagi qarshiliklarini o‘lchash sxemasi.

Bunda kúsh shınjırlarında elektr qabıllaǵıshlar, apparatlar hám ásbaplar uziladi, jaqtılandıriw ásbaplarında lampalar burab shıǵarılıp óshiriledi; shtepselli rozetkalar, uzgichlar hám gruppa shitchalari bolsa tutastirilgan halda qaldıriladi.
Megaommetrler 0—100; 0—1000 ; 0—10000 M^ ólshew diapazonlarına ıyelewi múmkin. Olarda ush qısqısh ámeldegi: Y (jer), E (ekran ), L (liniya). Ólshew anıqlıǵın asırıw ushın zárúrat bolǵanda izolatsiyaga elektrod -ekran kiygizilib, ol qısqısh E ga jalǵanadı.
1000 v ge shekem kernewli bólistiretuǵın apparatlarda jay- lashtiriluvchi jumısqa túsiriw hám qorǵaw apparaturalari tómendegi talaplarǵa juwap beriwi shárt:
1. Saqlagichlarda tarmaqtıń uchastkasın qorǵaw ushın xızmet etiwshi eriwsheń quymanıń nominal tokı shınjırdıń esaplıq tokı Ih den kishi bolmawi shárt, yaǵnıy Iq > Ih.
2. Eriwsheń quyma elektr motorın qısqa múddetli oǵada júk- lanishlar waqtında uzmasligi shárt.
3. Tez-tez júz beretuǵın jumısqa túsiriw yamasa úlken tezlashuvlarda motorlarǵa baratuǵın birewlik shaqapshalanishlar Iq=I / (1, 6^2)


Kernew indikatorini jalǵaw sxeması :

a — kernewdi anıqlaw ; b — qorǵawlıq jaylewdiń sazlıǵın tekseriw; d — saqlagichning sazlıǵın tekseriw; e — ótkeriwshilerdi fazalaw.
Shártni saqlaǵan halda qorǵawlaydı (bul jerde I — elektr moto- rining jumısqa túsiw tokı ).
1. Kamdan kem júz beretuǵın jumısqa turıwılar hám qısqa mud- datli tezlashuvlarda motorlarǵa baratuǵın birewlik shaqapshala - ósindiler Iq=Z /2, 5 shártni saqlaǵan halda qorǵawlaydı.
2. Bólistiretuǵın apparattıń tokı Ih bolǵanda liniyaning hi- ingeni esaplıq tok Ih (jumısqa túsiriluvchi motordıń jumısshı tokın itibarǵa almaǵan halda ) hám motordıń jumısqa túsiw tokı I'
boyınsha ámelge asıriladı : Iq = (Ih +1').
Uzgichning ajıratqıshın nominal tokı qorǵawlanıwshı shınjır - dıń esaplıq tokınan kishi bolmawi shárt.
1000 v ge shekem kernewli elektr apparatların ońlaw
Rubilniklarni ońlawda pıshaqlar kuyik hám eriw qaldıqları - den polat sabınlaǵısh járdeminde hám qumqog'oz menen jaǵıw arqalı tazalanadı. Qo'zg'aluvchan kontaktlarni tartiwshı hám pıshaqlar - dıń jaǵdayın belgilengenler etiwshi mexanizmler prujinalarining pútkilligi tekseriledi. Bunda ziyanlanǵan hám zaiflashgan prujinalar yan- gisiga almastırıladı.
Kontaktorlarni ońlawda ayqulaq so'ndiruvchi kameralar yechi- ladi, polat sabınlaǵısh járdeminde ayqulaq so'ndiruvchi tor kuyik hám kúyewi- gan metall bólekshelerinen tazalanadı, eritkich menen artiladi. Ka- meralarning asbest-cement tosıqlarındaǵı úlken oyıqlar asbest po- roshok hám cementtiń suw menen payda etińan qospası járdeminde toltırıp, remontlanadı. Tiykarǵı kontaktlarning sirtlari sabınlaǵısh yamasa qumqog'oz menen tazalanıp, eritkich menen juwıladı, juqa texnikalıq vazelin menen oraladı. Kontakt sirtlarining tiyiw anıqlıǵı 70 % ten kem bolmawi shárt. Kontaktlarning o'qdoshligi hám uyqas keli- shiga qo'zg'almas kontaktlarning negizdegi tutqıshların kósher átirapında yamasa qo'zg'aluvchan kontaktlarni val átirapında burıw arqalı eriwiladi.
Hawa aralıǵinda magnit ótkeriwshi úshleriniń tegis emesligi júzimdiń asıwına, qızıw temperaturasınıń eliriwine, kontaktor jumıs- lágende shawqım hám titirewdiń artıwına alıp keledi. Tutasıw úshlerinde yakorning ózekke tiyiw maydanı tutasıw maydanınıń 70 % ten kem bolmaǵan muǵdardı támiyinleytuǵın tegis emeslikke ruxsat etiledi. Bul maydan yakorning uchiga surtilgan boyaw hám ózek menen boyalǵan yakor aralıǵına qısılǵan qaǵaz beti járdeminde anıqlanadı. Bul maqsette, sonıń menen birge, birgelikte mártengen nusqa alıw hám taza aq qaǵaz betlerinen de paydalanıw múmkin. Eger izning maydanı yakor kese kesimi maydanınıń 70 % ten kem bólegin tashkil etse, magnit ótkeriwshiniń bir-birine tegmagan uchastkaları kúshnı listlarning úshlerine jóneltirgen halda tegislenedi.
Jarılǵan qısqa tutasǵan oramdı almastırıwda ózek pa- ketining shet listlariga jabıwtirilgan polat plastinkalardı egip, ziyanlanǵan oram shıǵarıp alınadı. Latundan jasalǵan jańa oramdıń ólshemleri ziyanlanǵanı menen sáykes keliwi shárt. Ol ózektiń shetine ornatıladı.
Qo'zg'aluvchan kontaktlar valining izolatsiyasi ziyanlanǵanda ol sol xildagi materialdan tayarlanǵan jańası menen almastırıladı.
Kontaktorni ońlaw tawsılǵanınan keyin tiykarǵı kontaktlarning baslanǵısh hám juwmaqlawshı basımı dinamometr járdeminde ól- chanadi. Baslanǵısh basım kontaktlarning ashıq jaǵdayında (ol kontaktlarning baslanǵısh tiyiw waqtında kontaktorning pruji- nasi tásirinde payda boladı ), juwmaqlawshı basım bolsa kontaktorning jabıq, yaǵnıy jalǵanǵan jaǵdayında (onıń ma`nisin dinamometr qaǵazdıń bosanıw waqtında kórsetedi) anıqlanadı.
Remonttan keyin kontaktorni sınap kóriw ámelge asıriladı. Bunda izolatsiya hám elektr magnit g'altagi chulg'amining qarsılıqları olshenedi, tomenlegen kernewde kontaktorning islew anıqlıǵı anıqlanadı. Izolatsiyaning 500 v megaommetr járdeminde o'lchan- gan qarsılıgı 0, 5 MQ den kishi bolmawi shárt; elektr magnit g'altagining omik qarsılıgınıń zavod maǵlıwmatlarınan ayırmashılıǵı +20°C de ±10 % ten aspawı shárt; kontaktor kernewdiń nominal ma`nisi 85 % ge shekem tomenlegende jalǵawı shárt.
Reostatlar, kontrollyorlar, shet uzgichlari. Reostatni remont - lashda sabınlaǵıshlardıń kontaktlarga jatıw qısıqlıǵı hám háreket- lanuvchi kontaktning háreketlanmaydigan kontakt sırtında jeńil háreketleniwi tekseriledi. Sabınlaǵıshlardıń kontaktga beretuǵın basımın asırıw ushın tormozlaytuǵın bolt burab shiǵarıladı, qo'zg'aluvchan kontakt qo'zg'almas kontaktga siqiladi hám halqa qaytaldan bekkemlenedi. Kúygen elementler qayta tiklenedi, shoyın elementler jańasına almastırıladı, qayıslı hám sımlı elementler japsarlanadı.
Reostatlar taza qurǵaqlay transformator moyiga toldırıladı ; bakda moyning júzesi moyni kórsetiwshi ayna daǵı belgilerdiń arasında ornatıladı. Remonttan keyin reostat shınjırdıń uzilmaganligi hám qo'zg'aluvchan kontaktning erkin háreketleniwine tekseriledi. Suyıqlıqlı reostatlarni ońlawda kontaktlar hám pıshaqlar taza - lanadi, pıshaqlardı kóteriw hám túsiriw mexanizmi retlenedi, reostatning bakidagi pataslanǵan eritpe almastırıladı.
Barabanli kran kontrollyorni ońlawda ol qısılǵan hawa menen purkab tazalanadı, kerosinga ho'llangan látte menen, izolatsion aralıqlar bolsa qurǵaqlay látte menen artiladi.
Magnitlı jumısqa túsirgichning kontaktorlarini ońlaw ámel- lari kontaktorlarni ońlaw ámelleri menen birdey bolıp tabıladı.
Íssılıq relesiga iye bolǵan magnitlı jumısqa túsirgichlarni remont - lashda olardıń jaǵdayı hám qızdırıwshı elementleriniń pútkilligine itibar beriledi. Olardı almastırıw zárúr bolǵanda tek zavodta islep shıǵarılǵan rele elementlerinen paydalanıladı. Kontaktlar- dıń jaqınlasıwları hám hár túrlı polyus kontaktlarining bir waqıtta tiyiwin retlew kontaktlarning gárdishi hám tirsek aralıǵinda jat- qızılıwshı rostlovchi shaybalar járdeminde ámelge asıriladı.
Remont dáwirinde retlengen barlıq detallarning tásiri magnitlı jumısqa túsirgichni qolda bir neshe ret jalǵaw arqalı tekseriledi. Remonttan keyingi sınaqlardıń kórsetkishleri zavod si- nawalarınıń kórsetkishlerinen ±10 % ten úlken muǵdarǵa parq et- masligi shárt.
Ózgeriwshen tok g'altagini basqa kernewge qayta esaplaw. Kernew Uv jalǵawdıń dawam etiw waqti jaǵdayı, jalańash ótkeriwshiniń diametri d, izolatsiyalangan ótkeriwshiniń dia- metri D, oramlar sanı np qarsılıq R hám ótkeriwshiniń markası málim. Jańa tútediń U2 kernewinde chulg'am boyınsha maǵlıwmatlar d2, n2, R2 larni tabıw talap etiledi.
Shet úzgishlerdi ońlawda kontakt ko'prigining jatıwı 1—4 mm shegarasında támiyinlenedi. Jatıwdıń úlken bahalarında uzgichning islew waqtında kópir shıǵıp ketiwi múmkin. Jańa kontaktlar ushın gónergende retlew múmkinshiligin támiyinlew ushın jatıw onsha úlken ornatilmaydi.
Hawalı avtomatikalıq úzgishlerdi ońlaw kameranıń ishinde jaylasıwshı ayqulaq so'ndiruvchi apparat plastinalarini zaqım aliw- den saqlaw ushın ayqulaq so'ndiruvchi kameralardı ıqtıyatlıq menen sheship alıwdan baslanadı. Mıs oralǵan polat plastinalar ku- yikdan aǵash tayaqsha yamasa jumsaq polat sabınlaǵısh menen tap- zalanadi, sıltılı eritkichda juwıladı hám taza látte menen artiladi. Ayqulaq so'ndiruvchi kameralar hám deion tor daǵı sınǵan jaylar hám jarıqlar BF-2 jelimi, ayqulaq so'ndiruvchi kameralardıń sırtqı tap- monidagi jarıqlar bolsa juqa elektr karton járdeminde jelimlenedi. Buzılǵan deion tor jańasına almastırıladı.
Avtomatlardıń ayqulaq so'ndiruvchi kontaktlari juwıladı, múmkinshiligi barınsha kem mıs joytılatuǵın etip egovlanadi; kúshli ziyanlanǵan jaǵdaylarda bolsa (kontakt ólsheminiń 30 % ten aslamı ziyanlan- ganda) jańasına almastırıladı. Tiykarǵı, odan keyin aralıq hám ayqulaq

Uzgichning jalǵanǵan jaǵdayında kontaktlar toparı :





1 — qo'zg'almas bas kontakt; 2 — qo'zg'aluvchan bas kontakt; 3, 4 — qo'zg'aluvchan hám qo'zg'almas ayqulaq so'ndiruvchi kontaktlar;5 — rolik; 6 — val; 7 — tartqi.
so'ndiruvchi kontaktlarning bir waqıtta tiyiwi ushın kontakt sisteması retlenedi: ayqulaq so'ndiruvchi kontaktlarning tiyiw waqtında háreket- lanuvchi hám qo'zg'almas aralıq kontaktlari arasında 5 mm den, aralıq kontaktlarining tiyiw waqtında bolsa háreketleniwshi hám qo'zg'almas tiykarǵı kontaktlar arasında 2, 5 mm den kem bolmaǵan sańlaq bo'- lishi kerek.Kontakt sirtlarining elektrik dárz ketiwi olardıń bir waqıtta jalǵanıwın retlew sapasına baylanıslı. Retlew arqalı úlken jumısqa túsiriw tokları yamasa qısqa tutasıw tokların úziwde tez isleytuǵın uzgichlarda bir waqıtta barlıq fazalar boyınsha úzilis támiyin- lanadigan jaǵdayǵa eriwiladi. Kontaktlarning basımı prujinalarning zorıǵıwın rostlovchi vint yamasa burandalar járdeminde ózgertiw arqalı retlenedi. Bunda kontakt sistemasınıń baslanǵısh hám juwmaqlawshı basımları tekseriledi. Baslanǵısh basım — kontaktlarning baslanǵısh urınıw jıldamında kontakt prujina tárepinen payda etińan basım kúshi bolıp tabıladı Kontaktlarning basımı olardı kontakt tutqıshdan sirtmoq járdeminde tartıw arqalı dinamometr menen olshenedi. Prujina deformatsiyasining baslanıwı retinde kontaktlar hám kontakt tut- qichlari arasında aldınan tiqib qóyılıwshı juqa qaǵaz qatarla - rining jılısıwı qabıl etiledi. Avtomattı ońlawda valning úzilgen jaǵdayında richaglar jay- lashuvining tuwrılıǵı hám de val richagi hám ajıratqısh ortasındaǵı aralıq tekseriledi (ol 2—3 mm bolıwı shárt). Sonıń menen birge, remonttan keyin kontaktlar háreketleniwiniń jeńilligi, háreketla- nuvchi kontaktlarning ayqulaq so'ndiruvchi kameralardıń diywalla - riga tegmasligi tekseriledi. Avtomat qolda aste 10—15 ret kernewsiz, keyininen bolsa 5—10 ret kernew astında (júkle- masiz) úzip-jalǵanadı. Sonnan keyin maksimal ajıratqıshlar qo'- gilmalarining talap etiletuǵın tokları tekseriledi hám ornatıladı hám de avtomat nominal júklemede onı óndiriwshi zavod tárepinen belgilengen normalar boyınsha sinaladi. Podstansiyalarga xizmet kórsetiw boyınsha elektrik temirshi usta hám elektr apparatlarınıń úskenelerin ońlaw boyınsha elektrik slesar ushın qawipsizlik texnikası qaǵıydaları Podstansiyalarning elektr úskenelerin ońlawda apparatlar shashıladı hám jıynaladı, almastıriluvchi detallar yasaladi, boltli tutasmalar tartıladı hám t.b. Slesarlik jumısların orınlawda hár qıylı elektrik hám pnevmatik qurallardan — drellar, bolt buragichlar, shliflovchi mashinalar, elektr payalniklar, elektr isitkichlar, sheship olgichlar, jıynalǵan hám remonttan shıqqan apparatlar, mashinalar hám detallarni boyaw ushın shańlantirgichlar sıyaqlılardan paydalanıladı. Jumıs quralınıń buzılǵanlıǵı yamasa nadurıs jumıs usılları slesarlik jumısların orınlawda tez-tez zaqım aliwler, jaralanishlar hám kúyiwlerdiń sebebi bolıwı múmkin. Bunday islerdi orınlaw daǵı qawipsizlik texnikası qaǵıydaları qu- rol menen islew qawipsizligin asıwın támiyinleytuǵın bir qatar talaplardı óz ishine aladı. Qol qurallarınıń tutqıshları terektiń qattı yamasa ezilmaydigan xillaridan yasaladi. Olar jaqsılap qayta islengen bolıp, jońqa yamasa gedir-budırlıqlarǵa iye bolmawi shárt. Quraldıń jumısshı bólegi tutqıshqa isenimli bekkemlengen bolıp, jarıqlar hám tegis emesliklerge iye bolmawi júdá zárúrli bolıp tabıladı. Kóshpeli záńgilerde islewde hár qanday mexanizatsiyalaw qurallarınan paydalanıw qadaǵan etiledi. Biyiklikte islew ushın teksheler qurılısı yamasa inventar koridorlar ornatilashi kerek.

Ámellerdi orınlaw daǵı tánepislikler waqtında hám de me- xanizatsiyalashgan quraldı basqa jumıs uchastkasına kóshiriwde elektr motorı óshirilgen bolıwı shárt. Hár qanday mexaniza- tsiyalashgan quraldı elektr yamasa qısılǵan hawa tarmaǵına jalǵanǵan halda qadaǵalawsız qaldırıw qadaǵan etiledi. Eger islerdi orınlaw waqtında elektr ótkeriwshileri, pnevmoqurollarning shlanglari uzil- ganligi yamasa basqa buzılıwlar anıqlansa, sol zamatiyoq rubilnik uziladi yamasa hawa ventili jabıladı.

Elektr ótkeriwshileri yamasa qısılǵan hawa shlanglarini jatqızıwda olardıń elektr kabellari, elektr sabıw ótkeriwshileri, gaz apparatına baratuǵın shlanglar menen kesesiwine jol qoymaw kerek. Sebebi bunday jaǵdaylarda ótkeriwshi hám shlanglardagi júdá kishi zaqım aliwler de qısqa tutasuvga alıp keliwi múmkin.

Baxtsız hádiyselerdiń aldın alıw maqsetinde elektr quralları - dıń kabellari hám pnevmoqurollarning shlanglari dıǵırıqsligi hám cho'zilmasligini qadaǵalaw astına alıw kerek. Islemey atırǵan waqıtta elektr kabellari hám shlanglarini zaqım aliwler hám sınıwlardan as- rash ushın jabıq xanada oń temperatura astında saqlanadı.

Elektrik hám pnevmatik qurallarǵa tiyisli bolǵan qawipsizlik texnikasınıń ulıwma talaplarınan tısqarı qurallardan biri menen islegen jaǵdayda ámel etiliwi kerek bolǵan qosımsha qaǵıydalar da bar.

Oǵada qáwipli bólmeler hám sırtqı apparatlarda korpusı jerge baylanıstıratuǵın ótkeriwshi jalǵanıwı kerek bolǵan arnawlı parq etiwshi «3» yamasa «Zemlya» belgisi bolǵan qısqıshlı 42 v ge shekem kernewde isleytuǵın kóshpeli elektr quralınan paydalanıladı. Bólek qáwipli bólmelerde 42 v den joqarı bolmaǵan kernew degi elektr quralları menen islewge qorǵaw qurallarından qatań paydalanǵan halda hám de 12 v den joqarı bolmaǵan kóshpeli lampalar menen ruxsat etiledi.

Kóshpeli elektr qabıllaǵıshlardı elektr tarmaǵına 12 v hám 42 v kernewge mólsherlengen shtepselli tutasmalar arqalı jalǵaw kerek. Bunday tutasmalar dúzilisi boyınsha 127 v hám 220 v kernew ushın mólsherlengenlerinen parıq etiwi kerek. Bul elektr qabıllaǵıshnı qáte ulab qoyıwdıń aldın alıw ushın zárúr bolıp tabıladı.

Kóshpeli transformatordı qazanlar, metall rezervuarlar hám t.b. laming ishine ornatpaslik kerek. Kóshpeli elektr quralı hám jaqtılandıriw ásbapı ushın avtotransformatordan paydalanıw qadaǵan etiledi, sebebi onıń ekilemshi chulg'ami baslanǵısh joqarı kernew chulg'ami menen elektrik baylanısıwǵa iye. Pasaytiruvchi trans- formatorlardan tısqarı akkumulator batareyası da támiyinlew derekyi retinde xizmet etiwi múmkin. Elektr quralların jalǵaw ushın ShVRSh tipidagi shlangli yamasa rezina shlang ishinde jat- qızılıwshı PRG yamasa VRG tipidagi kóp tamırlı mayısqaq ótker- gichdan paydalanıladı.

Qashaw hám sol sıyaqlı qurallar menen islewde kózdi otiluvchi metall úzindileri hám basqa materiallardan qorǵaw ushın saq- lovchi kóz áyneklerden paydalanıladı. Paydalaniluvchi qol quralı saz ásbapları hám islewde qolay bolıwı shárt. Slesarlar hám elektr temirshi ustalar tez-tez paydalanıwshı qashaw metalldıń qattılıǵına baylanıslı halda belgilengen qayrash múyeshine ıyelewi shárt. Shókkishtiń tut- qichi bekkem hám jaqsı o'tqazilgan bolıwı shárt. Buzılǵan hám yemirilgan qural menen islewge ruxsat etilmeydi.

Jumıs jayın taza tutıw kerek. Jerde may, sovituvchi suyıqlıq, strujkalar hám qirqmalar bolmawi shárt. Jumısshı saz ásbapları aǵash plankalari aralarındaǵı aralıq 25—30 mm bolǵan torımon ultaraqta turıwı shárt. Ulıwma yamasa jergilikli jaqtılandıriw ishlov berilip atırǵan yamasa remontlanıp atırǵan uchastka, qadaǵalaw -ólshew ásbapları hám qurallarındaǵı shkalalardıń anıq kórinisin támiyin- lashi shárt.

Shkaflar, yashiklar hám tokchalar sonday qoyılıwı kerek, olarda saqlanıwshı qural hám úskeneler turaqlı jaǵdayda jaylawsin hám túsip ketmasin. Tokchalar olardan predmetlerdiń túsip ket- masligi ushın ishkeri tárepke aqqan bolıwı kerek. Tayarlan- máler, detallar hám de remontlanıwshı úskenelerdi saqlaw ushın tokchalardıń bálentligi jumısshılarǵa tayarlanmalar hám tayın ónimlerdi alıw hám de jaylastırıw qolay hám qawipsiz bolıw shártidan kelip shıǵıp tańlanıwı zárúr.

Richag yuritmali hám paneldiń arqa tárepinde háreketleniwshi bólekke iye bolǵan rubilniklarni retlew yamasa ornatıw waqtında shitning artında islep atirǵan adamlardıń qawipsizligin támiyinlew ilajları kóriliwi zárúr. Elektromagnitlı, motorlı yamasa basqa yuritmalarni isletip kóriw hám retlewde qolda basqarıw tut- qichi alıp qoyılǵan bolıwı shárt. Eger ońlaw dáwirinde massası 20 kg den artıq bolǵan úskene, apparat yamasa konstruksiyanı ba- landlikda almastırıw, sheshiw yamasa ornatıw talap etilse, ol halda olardı kóteriwdi eki kisi atqaradı, massası 50 kg den artıq bolǵan úskenelerdi kóteriw bolsa kóteriw úskeneleri hám me- xanizmlari járdeminde ámelge asıriladı.

Izolatorlarni almastırıwda olardı bólistiretuǵın apparatlardıń shinalariga ornatıwdan aldın qo'lni jaralawdıń aldın alıw ushın flaneslar, boltlar hám shpilkalardagi chiqiqlar alıp taslanadı.