O’zbek xalq kuylarining shakllari. Mundarija: Kirish I bob. O’zbek xalq kuylarining shakllari

Dehqonchilik bilan bog’liq mehnat qo’shiqlari.
Mehnatning bu turi bilan bog’liq, qo’shiqlar rang- barang bo’lib, ulardan bizga qadar «Qo’sh qo’shiqlari», «O’rim va o’rimchilar qo’shig’i», «Xirmon qo’shiqlari» yoki «Xo’p mayda» kabi janrlar yetib kelgan.


Qo’sh qo’shiqlari. Markaziy Osiyo xalqlari qadim- qadimdan dehqonchilik bilan shug’ullanib keladi. Dehqonchilik esa erta bahorda yerni haydashdan boshlanadi. Yer xaydash og’ir jismoniy mehnat bo’lib, bunday og’ir mehnat paytida dehqonlar qo’shiq kuylab, o’zlarini ovutganlar. Yozib olingan namunalarda esa og’ir mehnatdan, shafkatsiz tengsizlikdan shikoyat ohanglari ish xayvonlari tilidan bayon qilinadi:
Shoxlarim bor gaz-gaz, kuloch,
Ustida uynar kaldirgoch.
Xayday desam kornim och,
Men qo’shga qanday yarayin.


Marosim qo’shiqlari - musiqiy folkloruptt asosiy va qad. turlaridan. Turli (mavsum, mehnat, oilaviy, diniy va boshqalar) marosimlar jarayonida ijro etiladigan qo’shiqlar. Marosim qo’shiqlarining matni, asosan, xalq to’rtliklari va baytlaridan iborat bo’lib, shakli band yoki bandnakarot xususi-yatlariga ega bo’ladi. Marosim qo’shiqlari har bir marosimning ichki g’oyasi va mazmunini she’r va kuy-ohanglarning mushtarakligida badiiy ifodalab, tadbir qatnashchilarining ruhiy holatiga ta’sir o’tkazadi. O’zbek xalq musiqa ijodida mavsumiy Marosim qo’shiqlaridan "Boychechak", "Suyet xotin", "Lola", "Sumalak", "Qo’sh" va b; oilaviy Marosim qo’shiqlaridan Alla, Yor-yor, O’lan, Marsiya kabilar; diniy aytimlardan "Kitobxonlik", "Zikr", "Ramazon"; tabobat qo’shiklaridan "Ko’ch", "Dam solish" va boshqa hozirgacha saqlanib kelgan. Marosim qo’shiqlari ko’pchilik (mas, "Beshqarsak", "Naqsh", "Yor-yor"), yakka holda ("Alla", "Kelin salom") hamda aytishuv tarzida (lapar va boshqalar) ijro etiladi. Hozirgi dav-rda ba’zi Marosim qo’shiqlari bolalar ("Oq terakmi, ko’k terak", "Yomg’ir yog’aloq" kabilar) yoki davra (mas, "Beshqarsak") o’yinlari sifatida ham ijro etilmoqda.