O‘zbek tilshunosligi kafedrasi o‘zbek terminologiyasi fanidan ma’ruza matnlari

Baynalmilal terminlarni tashkil etuvchi prepozitiv ter-minelementlarni asosan uch guruhga bo‘lish mumkin: 1) manba tillarda, ya’ni yunon va lotin tillarida mustaqil ma’noli so‘zlar hisoblangan va terminologik sistemalarda semantikasi tu-shunarli bo‘lgan termin elementlar: avto-, allo-, agro-, antro-po-, astro-, aero-, biblio-, bio-, gastro-, geo-, getero va boshqalar; 2) lotin va yunon tillarida sanoq sonda tartib sonlarni ifodalovchi termine­lementlar: uni-, bi-, di-, tri-, tetra-, penta-, geksa-, gepta-, nona-, detsi-, milli-, proto- kabi; 3) lotin va yunon tillariga mansub yo‘klama hamda pristavka (old qo‘shimcha va old ko‘makchilar) xarakteridagi termin elementlar: a-, an-, ana-, apo-, de-,dis-, in-, inter-, infra-, kontr-, meta-, para kabi. Barcha fan sohalarida mavjud bo‘lgan va faol qo‘llanayotgan gibrid terminlarning, umuman, halqaro termin elementlar ishtirokida hosil qilingan terminlarning afzallik tomoni shundaki, ular terminga qo‘yilgan asosiy talablarga (aniqliq qisqalik bir ma’nolilik) nisbatan to‘laroq javob beradi. Bunda, albatta, halqaro termin elementlarning agglyutinativ xarakteri muhim ahamiyatga ega. Termin elementlarning ana shu xususiyati terminlar imlosida katta rol o‘ynaydi, ya’ni terminlar yozilishidagi har xillikni bartaraf etishni osonlashtiradi. Xullas, halqaro prepozitiv termin elementlar, ya’ni analitik aniqlovchilar ishtirokida shakllangan terminlar hamda ularning bir ko‘rinishi bo‘lmish gibridlar o‘zbek ilmiy terminologiyasini boyituvchi omillardan biri sifatida yildan yilga ko‘payib bormoqda.

Nazorat savollari:

1. Xalqaro prepozitiv termin elementlar haqida o‘z fikringizni bayon eting.

2. Xalqaro terminelementlar va ularga xos xususiyatlar haqida.

3. Prepozitiv terminoelementlarning qo‘llanish doirasi to‘g‘risida nimalarni bilasiz.

Adabiyotlar:

1.Madvaliyev A. O‘zbek terminologiyasi va leksikografiyasi masalalari. –Toshkent: O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi Davlat ilmiy nashriyoti, 2017. –B. 34-53.

2. Madvaliyev A. Qo‘shma terminlarning xususiyatlari va ularni tartibga solish masalalari // O‘zbek tili ilmiy-texnikaviy terminologiyasini tartibga solish prinsiplari. –Toshkent: Fan, 1991, - B.47-66