O‘zbek tilshunosligi kafedrasi «hozirgi o‘zbek tili» fanidan o‘quv- uslubiy majmua

Buyruq-istak mayli shakllarining asosiy xususiyati – so‘zlovchining istagi bilan bog‘liq holdagi harakatga undash, shu harakatga da’vat etish, qo‘zg‘atishni ifodalash. U [-ay], [-gin], [-sin], [-aylik], [-ing] shakllari orqali yuzaga chiqadi: (boray), (borgin), (borsin), (boraylik), (boring(izlar)) kabi. Ifodalovchilar birlik va ko‘plikda, shaxs va sonda farqlanadi.

Buyruq-istak maylida: a) sof buyruq, da’vat, iltimos; b) istak ma’nolari qorishadi.

Birinchi ma’no ikkinchi ((yo‘qoling), (yondiring), (kuldirmagin)) va uchinchi shaxsga (borsin, borsinlar), ikkinchi ma’no esa so‘zlovchining o‘ziga qarata (boray, aytay) ifodalanadi.

Buyruq-istak mayli ifodalovchilari bundan boshqa ma’nolarni («to‘siqsizlik», ma’no kuchaytirish va h.) ifodalashi ham mumkin. Ammo unda mayl UGMsi tajallisi bo‘lmaganda mayl ma’nosi doirasida o‘rganilmaydi.

Maqsad mayli subyektning kesimdan anglashilgan harakatni bajarish maqsadini, niyatini, mo‘ljalini bildiradi: (bormoqchiman), (bormoqchisan), (bormoqchi); (bormoqchimiz), (bormoqchisiz), (bormoqchilar).

Maqsad mayli ma’nosi [-moqchi], [-moqchi edi] ko‘rsatkichlari yordamida ifodalanadi: U hozir hammaning kallasini g‘ovlatgan shum xabarni yo hech o‘ylamayapti, yoki bu gapning menga sira daxli yo‘q, deb ko‘rsatmoqchi. (A.Mux.) Domlaning yer olgani rost, buni Saidiyga bildirmoqchi emas edi. (A.Qah.)