O`zbek tili sintaksis shuxrat sotvoldiyev 33 210 87 88 Sintaktis So

KO‘CHIRMA GAPLI QO‘SHMA GAPLAR
 
Birovning aynan keltirilgan gapi 
KO‘CHIRMA GAP
deyiladi. 
Ko‘chirma gap doimo so‘zlovchi gapi bilan birga keladi. So‘zlovchi gapi
MUALLIF
GAPI hisoblanadi
. Ko‘chirma gap bilan muallif gapi birikib
ko‘chirma gapli qo‘shma 
gapni hosil qiladi. Yozuvda ko‘chirma gap qo‘shtirnoq
ichiga olinadi. Ko‘chirma gap 
muallif gapidan oldin, uning o‘rtasida, oxirida,
ikki chekkasida kelishi mumkin. Shunga
ko‘ra
yozuvda ular orasida turlicha tinish belgilari ishlatiladi. 
Quyidagi formulalarda tinish belgilar joylashuvini yodlang! 
1) Muallif gapi ko‘chirma gapdan oldin kelsa, undan so‘ng ikki nuqta qo‘yiladi,
ko‘chirma gap qo‘shtirnoqqa olinib, bosh harf bilan yoziladi. Ko‘chirma gap
darak gap bo‘lsa, qo‘shtirnoqdan so‘ng nuqta qo‘yiladi.
M: «K».(darak gap) M
-
n: Xalqimiz deydi: «Hunar –
zar, hunarsiz 
–
xor».
Ko‘chirma gap so‘roq yoki his
-
hayajon gap bo‘lsa, qo‘shtirnoq yopilishidan
oldin
so‘roq yoki undov belgisi qo‘yiladi. Qo’shtirnoqdan keyin nuqta
qo’yilmaydi. 
M: «K?»(so’roq gap) M: «K!»(undov gap)
M-
n: U so‘radi: «Kim keldi?» U dedi: «Karim, tez bu yerga kel!»
2) Qolgan gaplar: M: «K», —
m.
M: «K?» —
m.
M: «K!» —
m. 
Amir Temur: «Kuch –
adolatda!» –
deb aytgan edi. 
«K», —
m.
«K?» —
m.
«K!» —
m. 
«Aqlli kishi sabr etar har nafas», –
deydi Sa’diy Sheroziy.
«K, —
m, 
—
k». 
«K, —
m. 
—
K».
«Jaholat –
o‘lim, –
deb aytadi Nosir Xisrav, 
–
bili
m esa tiriklikdir».
Ko‘chirma gaplar alohida abzas ko‘rinishida yangi qatordan emas, balki muallif
gapi bilan ketma-
ket bir qatorda berilgan bo‘lsa, qo‘shtirnoqqa olinadi:
Muning ustiga yana ta’na ham qilib qo‘ydi: «Kim olardi endi u kampirni?»
Agar ko‘chirma gap alohida abzas ko‘rinishida yangi qatordan berilgan bo‘lsa,
qo‘shtirnoqqa olinmaydi va uning boshlanishi oldidan tire qo‘yiladi:
Shunda keksa olim dedi: 
–
O‘g‘lingizning dunyoda tengi bo‘lmaydi.

---