O`zbek ha`m Qaraqalpaq xalqi etnogenezi. T. Qudyarova

Etnikalıq ma’deniyat
. A’dette, qanday da bir adam o’miri dawamında bir 
ja’miyetlik topardan basqasına, bir ma’mleketten ekinshisine o’tip jasawı mu’mkin, 
biraq ha’r qanday jag’ dayda da ol o’zinin’ etnikalıq tiyisliliginen waz keshpeydi. 
Bul o’z na’wbetinde, onı o’zine ta’n ta’rizde basqarıwg’a ha’m belgili bir 
normatıvlik o’lshem tiykarında tirishilik iskerligin ju’rgiziwge ma’jbu’r etedi. Sol 
sebepli iykemlesiwshı mexanizmnin’ a’hmiyetli bo’limi etnikalıq ma’deniyat bolıp 
esaplanadı. Etnikalıq 
ma’deniyat etnosqa 
ta’n 
ma’deniy 
o’zgeshelikler 
kompleksinen quralg’an. Etnikalıq ma’deniyat kelip shıg’ıw negizinin’ a’hmiyetli 
belgileri ha’m belgili bir ulıwma qızıg’ıwshılıqlar ko’lemınde birikken adamlar 
toparının’ payda bolıwı menen baylanıslı boladı.
Etnikalıq ma’deniyatqa etnikalıq da’stu’rler, etnikalıq simvollar, etnomilliy 
materiallıq ma’deniyat formaları — turaq jaylar, kiyim-kenshekler, azıq-awqatlar, 
fol’klor u’lgileri (epos, muzıka, oyın ha’m t. b.) kiredi. Mısal ushın a’yyemgi 
sharwalardın’ u’yi esaplang’an otaw tu’rkiy xalıqlar arasında tu’rli atamada, 
olardın’ forması ha’m du’zilisi qazaqlar, qırg’ızlar, qaraqalpaqlar arasında derlik
birdey ha’m olar bunday u’ydi o’zlerinin’ etnikalıq ma’deniyatlarının’ ajıralmas 
bo’legi sıpatında ko’rsetedi. 
Etnikalıq ma’deniyattı qa’liplestiriwshi faktorlar
. Etnikalıq ma’deniyat 
etnos tirishilik ta’rzinin’ derlik barlıq tarawlarında: tilde, bala ta’rbiyasında, kiyim-
kensheklerde, u’y-jay qurılısında, jumıs iskerliginde, u’y xojalıg’ında ha’m a’lbette 
fol’klorlarda ko’rinedi. Etnikalıq ma’deniyattın’ qa’liplesiwinde ta’biyiy sharayat, 
til, diniy isenim ha’m etnostın’ ruwxıy baylıg’ı da ta’sir etedi. Sonday-aq, etnikalıq 
ma’deniyattın’ a’hmiyetli elementi xalıqtın’ atı — etnonimi bolıp tabıladı.
Ha’zirgi zaman du’n’ya ma’deniyatı ha’m etnikalıq ma’deniyat
: XX 
a’sirdin’ son’ında bolıp o’tken zamanago’y tsivilizatsiyalıq protsessler 
etnoma’deniyat dinamikasın tu’pkilikli o’zgertip jiberdi ha’m bunın’ na’tiyjesinde 

---

10 
du’n’ya boyınsha ken’ u’rdis bolg’an ulıwmalıq ma’deniyat qa’liplesti, dep 
esaplaw mu’mkin. Ulıwmalıq ma’deniyat ja’miyettegi barlıq qatlamlar ha’m 
etnikalıq gruppalarda tarqalıw sha’rtleri menen birge o’zine ta’n mexanizmdi de 
jaratqan. Mıne usı sebep boyınsha ulıwma ma’deniyat — ma’deniyattag’ı ulıwma 
du’n’yalıq qa’siyetler — kitaplar, fil’mler, radio ha’m televidenie, kiyim-
kenshekler, shou-biznes, tok-shou, ayaq oyın, sport ha’m sol sıyaqlılardı jaratıw 
imkaniyatları payda bolg’an. Ulıwmalıq ma’deniyat jalpı sawatsızlıqtı saplastırıw, 
ayrıqsha aymaqlardın’ ma’deniy izolyatsiyasın saplastırıwda u’lken a’hmiyetke iye. 
Biraq, o’z na’wbetinde sonı da ayrıqsha aytıp o’tiw kerek, ha’tteki ulıwmalıq 
ma’deniyatta da etnikalıq ma’deniyattan kirip kelgen etnikalıq o’zgesheliklerdi 
ushıratıw mu’mkin. So’zsiz, ulıwmalıq ma’deniyattın’ shaxstı passiv qa’liplestiriwi 
menen baylanıslı qarama-qarsı ta’repleri de bar.