Oxirgi variant davrlarga bo`lingan

Ibtidoiy tasviriy san"atning paydo bolishi Жахон тарихдца ибтидоий тасвирий санъат пайдо
булиши сунгги палеолит даврига оиддир. Тасвирий санатнинг илк намунаси Испаниядаги Алтамир
гори саналади. У рта Осиёда эса унгурлар ва коятошларга ишланган расмлар Мезолит даврида пайдо
булади. Неолит даврида эса тасвирий санат янги асосда ривожланиш боскичига утади. Улкамиздаги
коятош расмларининг энг нодир намуналари Зараутсой, Саримишсой, БиронсоЙ, К^ксарой, Такатош,
Тераклисой кабилар булиб улар юздан ортикни ташкил килади. Мазкур жойлардаги коятошларда
Узбекистоннинт кадимги ва хозирги хайеонот олами вакилларининг расмларини кузатиш мумкин.
Унда одамлар, ов, йирткич \айвонлар тукнашувлари манзаралари тасвирланган. Республикамиздаги
энг кадимги расмлар Сурхондарйдаги Зараутсойда булиб, бу расмлар мезолит-неолит яъни Мил.авв
VIII-IV мингйилликларга оиддир. К,оятош расмлар кадимги аждодларимизнинг гоявий карашлари ва
диний эътикодларини ^рганишда мухим ахамиятга эгадир. Айни пайтда коятош расмлари j/зига хос
санъат асари булиб, улар оркали биз ибтидоий ва кадимги одамларнинг санъатн, эстетик истедоди
ювдри даражада б^лганлигини билиб олишимиз мумкин.

Mezolit (o'rta tosh) davri. Bu davr odamlarining makonlari va kashfiyotlari., U k yonnnng
ixtiro knjnishi. Insoniyat tarakkiyotida olov urta poleolit muzlik davrida paydo bulgar. Teshiktosh gori butun
dunyoda mashxur. Gorda olov

iksom uchuy juda zarur bulgan, chunki iklimning uzgarishi natijasida er yuzidagi eng sovuk davr urta poleolit davri bulgan. Erkaklar ov bilan shugullanishgan va kulga kiritilgan maxsulotni torga olib kelish; ai. Uk yoy kurollari yordamida odamlar uzlariga egulik topishgan. Dastlabki kurol yasash obiliyati bilan odamlar xayvonlardan fark kalgan. Utkirlashtirilgai tosh bilan odamlar mayda xayvonlarni ovlagantar, uchi utkir tayok yordamida usimlik ildizlarini kovlab olib eganlar. Uk yoy Mezolit davrida paydo bulgan. Bu davrmil.avv, 12-7 mingyillikdatezchopar xayvonlarni ushlash uchun uk-yoy, kerakedn. CHunki Mezolit davrida muzliklar erib, er isiy boshlaydi yirik xayvonlar yukoladi, mayda tez chopar xayvonlar koladi, ulami ovlash uchun uk-yoy kerak edi. Bu davrda insoniyat tasviriy va amaliy sanatni xam kashf etadi. Masalan: Surxandaryodagi Zarautsoy gorida ov manzarasi tasvirlangan.

17. Neolit (yangi tosh) davri va bu davr yodgoriiklari. Urta Osiyo tarixida neolit davriningyukori
chegarasi mil.avv.VI, kuyi chegarasi IV-Ш yilliklar bilan belgilanadi. Bu davr Urta Osnyoda uchta: Joytim,
Kaltaminor va Xisor yodgorliklarming rivojlanishi bilan izoxlanadi. Neolit davri kabilalari aksariyat
xollarda dare soxillari va tarmoklari yokzsida, kul buylarida yashab tabiiy imkoniyatlardan kelib chikkan
xolda balikchilik va ovchilik yoki dexkonchilik va chorvachiliq Ayni vaktda kisman xunarmandchilik bilan
shugullanganlar. Neolit davri turli sharoitlarda yashagan odamiarning mexnat kurollari mezolit davridagiga
nisbatan takomillashgan. Jaytun yodgorligi -Janubiy Turkmanistonda Ashxabot shaxridan 25 km shimoldagi
manzilgoxidan topilgan bulib, bu madaniyat koldiklari nafakat Turkmanistonda balki butun Urta Osiyoda
mashxurdir. Jaytun makoniden kulga ishlangan sopol idishlar namunalari xam topilgan bulib, ular Una
Osiyodagi dastlabki sopol namunalaridir. Jaytunliklar sun'iy arik va kanallar kazib sugorma dexkonchilikka asos solganlar. Jaytunda Urta Osiyodagi dastlabki dexkonchilik madaniyati rivojlandi. Kaltaminor yodgorligi - makonlar dastlab Amudaryo etaklari va Xorazm xududidan topilgan bulib bular orasida Xorazmdagi Jonboskal'a makoni dikkatga sazovordir. Kaltaminor madaniyatiga oid yodgorliklar Zarafshon etaklaridagi Davzokir makonidan xam tortib urganilgan. Bu erdan topilgan sopol idish namunalari Jonboskal'a sopoilariga juda uxshashdir. Bu makonlarda yashagan neolit davri odamlari termachiliq jayron, yovvoyi chuchkz butu va boshka xayvonlar xamda balik ovlab кип kechirishgan. Sunggi yillarda Urta Osiyoning sharkiy xududlaridan Xisor-Pomir toglaridan kuplab neolit davri yodgorliklari ochildi va urganildi. Bu uziga xos madaniyat fanda Xisor madaniyati degan пот oldi. Asosan tog oldi va togliklarga xos bulgan Xisor yodgorliklariga mansub bulib 200dan ziyod Xisor madaniyati mansub yodgorliklar asosan mil.avv. V-III ming yilliklarga oiddir. Xisor madaniyati soxiblari sopol idishlaryasab asosan chorvachiliq ovchiliqkisman termachilik bilan shugullanganlar. Xisor makonlaridan topilgan turli-tuman topilmalar ushbu jarayonlardan dalolat beradi

18. 
    Mehnatning dastlabki yirik taqsimoti, chorvachik va dehqonchilikningshakllanishi. Neolit-
    bu yangi tosh asridir. Bu muxim uzlashtirish xujaltgi dovridagi tabiatdan tayerini olishdan ishlab
    chikarishga ziroat va chorvachilikka utish davridir. Markaziy Osiyoda neolit davri mil aw. 6-4 mingyillikiar
    bilan belgilanadi. Neolit davridakabilalar utro kxaet tarziga utadi, doimiyyashash uchun manzWiar kura
    boshlaydi. Urug jamoasining karorgoxlari shakllanadi. Utro к xaet tarzi va mexnat kurollarining
    takomillashuvi jamoalarning termachilikdan dexkonchilikka, ovchilikdan chorvachilikka utishiga olib
    keladi, turli buyumlaryasam oladigan xunarmandchilikning rivoj topishiga asos buladi
    
19. 
    Neolit davrida ishlab chiqarishga asoslangan hunarmandchiliksohalarining vujudga kelishi va rivojlanishi. Millodan avvalgi VI-IV asrlar madaniyati tarakkiyoti yozma va arxeologik manbalar
    asosida urganilgan. Ular Urta Osiyo xalklarining xunarmandchiliq chorvachliq dexkonchilik tarakkiyotida
    yuksak darajada guvoxlik beradi. Surxandaryo, Kashkadaryo, Zarafshon, vodiylari shuningdek
    Amudaryoning kuyi okimi (Kiziltepa, Erkurgon, Uzunkir, Afrasiyob) da yirik xunarmandchilik markazlari
    bulgan dexkonchilikdan xunarmandchilikni ajralishi ikknnchi mexnat taksimoti edi, Endi savdo-sotiq
    kosnbchnlik rivoj landi. Kabilalar oksokoli kulida xususiy mulk paydo bula boshladi. Mulkiy tengsizlik izlari
    kurina boshlaydi. Bu davrda bazi bir manzilgoxlardan buningizlarini kumish marosimlarida kurish mumkin
    
20. 
    Eneolit davri. Sarazm, Anov va Zamonbobo madaniyatlari. Tadkikotlar natijalariga Karaganda
    tosh va bronza davrlari urtasida mis-tosh (eneolit) davri bulganligi aniklangan. Bu davrda metal!
    kurollaming barchasi bronzadan kilinmay sof misdan yasalganligi ma'lum. Urta Osiyoda eneolit davri
    nisbiy tarzda mil.avLU ming yillikning oxiri - Щ ming yillikning boshlarini uz ichiga oladi. Bu davrda miss
    uzining kimyoviy xossalari (tez eruvchanliq egeluvchanlik) tufayli xujalik xayotda ustunlik kila olinadi.
    Ishlab chikarishda avvalgidek tosh kurollar asosiy urinda bulib koldi. SHuning uchun xam bu davr miss-tosh
    asri deb yuritiladi. Mezolit oxirida va neolit davrida terib-termachlab ovkat topishdan yovvoyi usimliklarni
    ekish va utkazish yuli bilan madaniylashtirish orkali vujudga kelgan dexkonchilik eneolit zamonida yukori
    xujalik turiga aylanib bordi. Dexkonchilik bilan uy chorvachiligi ortikcha maxsulot etishtirishga va mol
    ayirboshlashni tartibga solishga asos bulgan. Urta Osiyo xududlarida kuyidagi yangi tarixiy madaniy
    jarayonlar eneolit davri bilan boglikdir. 1 .Xujalikning boshka xamma turlariga Karaganda xaydam a
    dexkonchiliknnng ustunlik kilishi; 2.Toshdan ishlangan kurollar kul bulgan xolda miss kurollarining paydo
    bulishi; Z.Katta-kattajamoalarning paxsadan va xom gishtdan tiklangan kata-katta uylari; 4.KuloIchilikda
    muxim texnika yututi xumdonlarning ishlatilishi; 5.Utrokchilik xujaligining rivojlanishi. jamoa
    birlashmalarining uylari va kurilishda xom gishtning paydo bulishi; b.Turli xayvonlarning loydan yasalgan
    va ona-urugi tuzumiga (matriarxatga) xos xaykalchalari; 7.Rangdor sopol buyumlar turli tasvirlar ishlangan
    sopol buyumlarnint mavjudligi. YUkori Zarafshon-Panjikent shaxri 15 km garbda joylashgan Sarazm
    kishlogi xarobasi eneolit davri dexkonchilik kabilalarining Urta Osiyoning shimoli-sharkiga bulganidan
    dalolat berib, kadimgi dexkonchilik axolisining dexkonchilik chegaralarini xam kursatadi.Umumiy maydoni
    90 gektar bulgan Sarazm kishlogi xaroblari 10 ta tepalikda joylashib, 4 ta davrga bulinadi. Ular topilmalarga
    karab bir-biridan fark kil ad i. Dastlabki ikki davr eneolit, keyingn ikki davr esa bronza davriga oiddir.
    Sarazmdan uy-joy va ruzgor-xujalik inshootlari koldiklari ochib urganilgan. Bu erlardan sopol idishlar,
    misdan va toshdan ishlangan kurollar (jumladan, tosh ketmonlar), zeb-ziynat buyumlari kuplab topilgan.
    Sarazm moddiy topilmalarida Janubiy Turkmaniston, Janubiy Afgoniston, Eron,Xi:ndistonmadaniyatIariga
    

mansub buyumlar xam bor.UIar eneolit davri kabilalari urtasidagi keng madaniy va iktisodiy alokalardan dalolat beradi.

21. Bronza davri, uning yodgorliklari. Kupchilik tadkikotchilar fikriga Karaganda bronzaning vatani kichik Osiyo va Mesapotamiya bulgan. Kadimgi Misr, Mesopotamiya, kichik Osiyo va Eronning janubi-garbida mil.avv. SH-P ming yillikning boshlarida rivoklangan jamiyat

kengravnaktopali. UrtaOsiyoda bronza davri mil.avv.SH mingyillikdan 1 mingyillikning boshlarigacha bulgan davrni uz ichiga oladi. Bronza asri uchta kata xronologik davrga: ilq rivojlanga va sunggi bronza davrlariga bulinadi. Urta Osiyoning slinmoliy va sharkiy xududlarida mavjud bulgan bronza davri yodgorliklari madaniyati Janubiy xududlaridagi utrok madaniyat ajraiib turadi.Uzbekistan xududida bronza davrida asosan chorvachilik va dexkonchilik bilan shugullangan kabilalarning moddiy-madaniy yodgorliklari Xorazmda 50 dan ziyod ochilgan bulib Tozabogyob raadaniyati nomi bilan mashxur, Xorazmdagi sunggi bronza davriga oid yodgorliklar Amirobod madaniyati nomi bilan mashxur bulib mii.avv. 1X-V1H aerlarga oiddir. Kuyi Zarafslionning bronza davri yodgorliklari Zamonbobo madaniyati nomi bilan ataladi. Uzbekistonning janubidagi bronza davri yodgorliklari kadimgi sugorish xududlari - Ulon buloksoy, SHerobod, Bandixon va Mirshodida topib teksliirilgan. Ular Sopoili madaniyati nomi bilan mashxur. Sopoili xozirgacha Uzbekistondagi dastlabki eng kadimgi dexkonchilik knshlogidir.Uzbekistan xududida chorvador kabilalarga mansub bronza davri kabristoni Samarkand yakinidagi Muminobod kishlogidan topilgan. Kuyi Kdshkadaryodagi Gujayli kabristonidan chorvachilik va dexkonchilik kabiialariga tegisiili bulgan ashyolar, Fargona vodiysi yangiarik \ududidan dexkonchilik buyumlari va dexkonchilik bilan boglik koyatosh suratlar, CHustdan xunarmandchilik va dexkonchilikka oid buyumlar kuplab topilgan.

22. 
    Bronza davrida hozirgi O'zbekiston hududlarida o'troq dehqonchilik va ixtisoslashgan
    hunarmandchilik. Bronza davri madaniyati va e'tikodlari. Bronza davri mil.avv.3-2 ming yilliklarni uz
    ichiga oladi. Bu davrdagi madaniy yodgorliklar Zarafshon va dexkonchilik bilan shukullangan axoli
    koldiklari Zamonbobodan topilgan. SHulardan yana biri Sopolitepadir. Surxandaryo viloyati, SHerobod
    tumanidan topilgan Sopolitepa bronza davridagi kadimgi dexkonchilik bilan shugullangan manzilgox.
    Bronza davri madaniyati yodgorligidan biri Sarazmdir. Xozirgi Tojikistonning Panjakent shaxrida
    joylashgan. Uning maydoni 90 kg. Axoliey dexkonchilik va chor\'achilik bilan shugullangan. U erdan
    madan erituvchi pech topilgan. Sarazm mustaxkam mudofa devori bilan Uralgan. Bu shuni kursatadiki
    Sarazm axolisining kuchli madaniyatidan dalolat beradi. Bronza davri axolisining diniy e'tikodlaridan biri
    Animizmdir. Animizm-insonni urab turgan muxitdagi ruxlaming mavjudligiga ishonmok. Fetishizm-jonsiz
    narsalarga ishonmok. Totemizm uz ajdodini xayvonga takash kabi e'tikodlari bulgan..
    
23. 
    Mehnatning dastlabki yirik taqsimoti, chorvachilik va dehqonchilikning shakllanishi. Неолит
    - бу янги тош асрвдир. Бу мухим узлаштириш хужалиги даврвдаги табиатдан тайерини олишдан
    ишлаб чикаришга зироат ва чорвачиликка утиш давридир. Марказий Осиёда неолит даври мил.авв.
    6-4 мингйилликлар билан белгиланади. Неолит даврвда кабилалар утрок хает тарзига утади, доимий
    яшаш учун маюиллар кура бошлайди. Уруг жамоасининг кароргохлари шаклланади. Утрок хает
    тарзи ва мехнат куролларининг такомиллашуви жамоаларнинг термачиликдан дехкончиликка,
    овчиликдан чорвачиликка утишига олиб келади. турли буюмлар ясай оладиган хунармандчиликнинг
    ривож топишига асос булади
    
24. 
    Patriarxal - ota urug'i munosabatlarining yuzaga keiishi. Ota urugi -patriarxat milaw. SH
    ming yillikda paydo bulgan bulib, uning sababi, dexkonchildikning rivojlanishi va mexnat kurollarini
    takomillashishi kup ish kuchi talab kila boshladi. Natijada bu ishlar erkaklaming zimmasiga tushadi va ona
    urugi matriarxatning roli pasayib, ota urugining roli laichaya boshladi. Ota urugi davrida ikkinchi ijtimoiy
    mexnat taksimoti - temirchilik/wyrfo buldi. Natijada kishilaming mexnatining samaradorligini oshirdi. Ota
    urugi davrida monogam oila paydo buldi. Ota urugi davrida odamlar temirni uzlashtirib oldilar
    
25. 
    Jahonda ilk davlatlar paydo bo'lishining asosiy omillari. Bizga malum ki jaxondagi dastlabki
    davlatlar bundan 6 ming yil iigari paydo bulgan. Ular asosan Mesopotamiya va Misrda keynnchalik Xitoy,
    Xindiston va boshka mamlakatlarda paydo b\^?ldi. Markaziy Osiyoda esa dastlabki davlatlar bundan 3 ming
    yil oldin paydo bulgan. Bular Katta Xorazm va Kadimgi Baktrriyadir. Bu xakda Avestoda va Erondagi
    

Bexustun yozuvlarida xamda YUnon, Rim tarixchilaming asarlarida ma'lumotlar berilgan. Bizga ma'lumki kadimda ulkamizda Xorazmliklar, Baktriyaliklar, So'g'diylar, Sak va Massagetlar kuchmanchilik va chorvachilik bilan shugullanib kelishgan. Bu davlat axoliey kuplab davlatlar bilan savdo alokalari urnatilgan. Baktriya xududiga xozirgi Kashkadaryo, Surxandaryo, Avgonistonning shimoliy kiem i, va Tojikistonning djanubiy kismi uning markazi Baktr shaxri bulgan.

26. Davlatchilik'>Davlatchilik tushunchasi. Davlat tuzilmalarining shakllanish shart-sharoitlari va omillari. Бшга маълумки жахондаги дастлабки давлатлар бундан 6 минг йил илгари пайдо булган. Улар асосан Месопотамия ва Мисрда кейинчалик Хитой, Хиндистон ва бошка мамлакатларда пайдо булди. Марказий Осиёда эса дастлабки давлатлар бундан 3 минг йил олдин пайдо булган. Булар Катта Хоразм ва К.адимги Бактрриядир. Бу хакда Авестода ва Эрондаги Бехустун ёзувларида хамда Юнон, Рим тарихчиларнинг асарларида маълумотлар берилган. Бизга маълумки кадимда улкамизда Хоразмликлар, Бактрияликлар, Сугдийлар, Сак ва Массагетлар кучманчилик ва чорвачилик билан шугулланиб келишган. Бу давлат ахолией куплаб давлатлар билан савдо алокалари урнатилган. Бактрия худудига хозирги Кашкадарё, Сурхандарё, Авгонистоннинг шимолий кисми, ва Тожикистоннинг джанубий кисми унинг маркази Бактр шахри булган.

27. 
    Davlat boshqaruvi tasnifi. Bizga ma'lum ki jaxondagi dastlabki davlatlar bundan 6 ming yil ilgari
    paydo bulgan. Ular asosan Mesopotamiya va Misrda keynnchalik Xitoy, Xindiston va boshka
    mamlakatlarda paydo b\^?ldi. Markaziy Osiyoda esa dastlabki davlatlar bundan 3 ming yil oldin paydo
    bulgan. Bular Katta Xorazm va Kadimgi Baktrriyadir. Bu xakda Avestoda va Erondagi Bexustun
    yozuvlarida xamda YUnon, Rim tarixchilaming asarlarida ma'lumotlar berilgan. Bizga ma'lumki kadimda
    ulkamizda Xorazmliklar, Baktriyaliklar, So'g'diylar, Sak va Massagetlar kuchmanchilik va chorvachilik
    bilan shugullanib ketishgan. Bu davlat axoliey kuplab davlatlar bilan savdo alokalari urnatiigan. Baktriya
    xududiga xozirgi Kashkadaryo, Surxandaryo, Avgonistonning shimoliy kiem i, va Toj ikistonning djanubiy
    kismi uning markazi Baktr shaxri bulgan
    
28. 
    Davlat boshqaruvining hususiyatlari. «Avesto»da ulkamiz tarixiga oid kkmmalli ma'lumotlar
    keltirilgan. Olimlaming sa'y-xargkatlari tufayli bugungi kunda biz zardushtiylaming mukaddaS kitobi
    «Avesto» matnlarmi ukish imkoniyatiga egamiz.Uning ayrim kismlarini fransuz olimi A.Dyuperron tarjima
    kshshshga muvaffak bulgan.Tadkikolchi olim Meri Boys kup yillar davomida Xindistondagi zarduiggiylik
    jamoalari xayoti va urf-odatlarini urgandi. Bu xakda u uzining «Zardujshylar. E'tikodlari va urf-odatlari»
    kitobida xikoya kiiadi. «Avesto»ning asosini Zardushtning goyalari tashkil kilib IV-aerda tuplangan, u kitobdan iborat. «Avesto»ning matnlariga yozilgan tafsirlar «Zand» deb napadi. «Avesto»ning kimmati
    shundaki, u Uzbekiston ezdim gi tarixini urganishda dastlabki yozma manbalardaya biri xisoblanadi.
    Zardusht targibotlari zarduiggiylik danidagi xalklaming e'tikodlari bulgan «Avesto» («Asos») kitebida uz
    aksini topgan. Unda Urta Osiyo xalklari tarixiga doyr ma'lumotlar xamjamlangan. «Avesto» Axuramazda
    tomonidan mamlakatlar va odamlar uchun makonlar yarattani xakida ma'lumot. Awalo men Axuramazda,
    eng yaxshi mamlakatlar va makonlardan Vanxvi Daiti (Amudaryo) daryosi ortida Arenam Vayjoni
    yaratdim. Ikkinchidan, men, Axuramazda, ulkuardan eng afzali bulgan Sugdiylar yashaydigan Gava mjonini yaratdim. Uchinchidan, men Axuramazda mamlakatlar va ulslardan eng afzali kudratli va Artaga tegishli
    Mouruni yaratdim. Turtinchidan men eng yaxshi mamlakatlar va ulkalardan bulgan guzal va bayroklari
    baland kutarilgan Baxdni yaratdim.
    

Kurinib turibdiki Ushbu ma'lumotda ulkamiz shaxerlari xakida va ularning nomlari xakida malumotlar keltirilgan.Bu erda Arenam Vayjo deganda Xorazm udkasi, Gava deganda Sugdiyona, Mouru esa Margiyona, Baxdi deganda Baktriya davlatlam nazarda tutilgan

29. Davlatchilik haqidagi yozma va arxeologik ma"]umotlar. «Avesto)>da ulkamiz tarixiga oid
kkmmatli ma'lumotlar keltirilgan. Olimlaming sa'y-xargkatlari tufayli bugungi kunda biz zardushtiylaming
mukaddas kitobi «Avesto» matnlarini ukish imkoniyatiga egamiz.Uning ayrim kismlarini fransuz olimi
A.Dyuperron tarjima kshshshga muvaffak bulgan.Tadkikotchi olim Meri Boys kup yillar davomida
Xindistondagi zarduiggiylik jamoalari xayoti va urf-odatlarini urgandi, Bu xakda u uzining «Zardujshylar.
E'tikodlari va urf-odatlari» kitobida xikoya kiladi. «Avesto»ning asosini Zardushtning goyalari tashkil kilib
IV-aerda tuplangan, u 21 kitobdan iborat. «Avesto»ning matnlariga yozilgan tafsirlar «Zand» deb napadi. «Avesto»ning kimmati shundaki, u Uzbekiston ezdim gi tarixini urganishda dastlabki yozma manbalardaya

bin xisoblanadi. Zardusht targibotlari zarduiggiylik danidagi xalklarning e'tikodlari bulgan «Avesto» («Asos») kitebida uzaksini topgan. Unda Urta Osiyo xalklari tarixiga doyrma'lumotlarxamjamlangan. «Avesto» Axuramazda tomonidan mamlakatlar va odamlar uchun makonlar yarattani xakida ma'lumot. Avvalo men Axuramazda, eng yaxshi mamlakatlar va makonlardan Vanxvi Daiti (Amudaryo) daryosi ortida Arenam Vayjoni yaratdim. Ikkinchidan, men, Axuramazda, ulkbiardan eng afzali bulgan Sugdiylar yashaydigan Gava mjonini yaratdim. Uchinchidan, men Axuramazda mamlakatlar va ulslardan eng afzali kudratli va Artaga tegishli Mouruni yaratdim. Turtinchidan men eng yaxshi mamlakatlar va ulkalardan bulgan guzal vabayroklari baland kutarilgan Baxdni yaratdim.

Kurinib turibdiki Ushbu ma'lumotda ulkamiz shaxerlari xakida va ulaming nomlari xakida malumotlar keltirilgan.Bu erda Arenam Vayjo deganda Xorazm udkasi, Gava deganda Sugdiyona, Mouru esa Margiyona, Baxdi deganda Baktriya davlatlarn nazarda tutilgan

30. O'zbek xalqi ilk davlatchiligi tarixining O'rta Osiyo xalqlari tarixi bilan uzviy bog'liqligi. Urta Osiyodagi ilk davlat uyushmalaridan Kdsimgi Baktriya davlatidir.Eaktriyalik laming yurti Surxon vodiysi,
Afgonistonning shimoliy sharki, Tojikistonning janubiy xududlarida joylashib, turli yozma manbalarda
Baxdi, Baktrish,Baktriyona,Baktriya,Baxli,Baxlikadebtilgaolingan.Bronzadavrndagi ijtimoiy iktisodiy
rivojlanish (Sopolli,Jarkuton,Oltintepa va boshkalar) keyingi davrlarda yanada jadallik bilan rivojlanadi.
Natijada mil.avv.IX-VHI aerlarda Baktriya xududida xarbiy axamiyatga ega bulgan siyosiy birlashmalar
tashkil topali. Mil.avv. VIII-VII Kadimgi Baktriya davlati SHarkdagi kuchli davlatlardan biriga

aylanadi.Ushbu jarayonni arxeologik va yozma manbalar mabigumotlari xam tuda tasdiklaydi. Ayrim tatdkikotchilarningfikrlariga Karaganda, bu davr Baktriya tarkibiga Margiyona va Sugdiyona xam (tarixiy madaniy viloyat sifatida) kirgan bulishi mumkin. Ma'lumotlarga Karaganda, Baktriyaning boyliklari kadim davrlardayok SHark davfatlarida mashxur edi. Buyuk Ipak yulidan ancha ilgariyok kadimgi yullaming Baktriya utganligi bejiz emas. Sunggi yillarda olib borilgan arxeolog tadkikotlar natijasida kadimgi Baktriya xududlaridagi manzilgoxdar va kuxna shaxarlar soni anschagina kupaydi. Davlatning poytaxti Baktra va Kiziltepa, Bandixon kabi kuplab edgorliklardan topil gan kup sonli turli-tuman topilmalar bu xududlarda ijtimoiy-iktisodiy munosabatlar, shuningdek utrok va kuchmanchi axoli urtasida, xamda, YA kii SHark va Old Osiyo bilan uzaro iktisodiy, madaniy alokalar gurkirab rivojlanganligidan dalolat beradi

31. 
    Ilk davlatlarning shakllari va turlari. Eng kadimgi davlatlardan biri Kadimgi Xorazm. Ilk
    davlatchilik masatasida juda kuplab ilmiy bachedar bklib uttan bulishiga karamay, bu masala xanuz uz
    echirnini topgan deb xisoblanmaydi. Xususan, «Kata Xorazm» yozma manbalarda «Avesto»da Xorazm
    kadimgi Bexistun tilida Xvarazmish, Kadimgi Yfjnon-rim tilida Xorasmiya deb nomlagan.Kadimgi Xorazm davlatining xakida arxeologik ma'lumotiga kura mil.avv. 1X-V7J1 aerlar Xorazm madaniyati Amnrobod nomi bilan mashxurdir. Bu madaniyatning me'morchilik yodgorliklari asosan chaypo va yarim ertulalardan iborat bulib mustaxkam turar joylar uchramaydi. Xorazmdagi sugorish inshootlam mustaxkam mudofaada ega bulgan turar joylar - Kuzatikir, Dingalja, mil.avv.VI-V aerlarga oiddir. IV aergacha paydo bulgan. Bu kadimgi Xorazm davlatining eng yirik shaxarlarida arxeologik kazishmalar olib borganda ТиргоккаГа,Kuykirilgan каГа kabi mavzulari arxeologik ishlari olib borgan. Masalan: Kuykirilgankal'adan yarim ertulashaklda ibodatxonalar topilib urganilgan.